Diversiteit van zorgboerderijen in beeld

Sinds eind jaren negentig is de zorgboerderij in opmars. In die periode verdwenen veel landbouwsubsidies en moesten veel agrarische ondernemers dus op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen. Tegelijkertijd zorgden innovaties in de zorgsector op het gebied van dagbesteding dat de opzet van kleinschalige zorgprojecten een steuntje in de rug kregen.  

Inmiddels telt Nederland zo’n 1.300 zorgboerderijen. De praktijkervaringen die hulpverleners daar hebben opgedaan plus kennis en inzichten uit studies is verzameld in het boek ‘Social work op zorgboerderijen – Het werken met verschillende doelgroepen op een zorgboerderij’.  

In de praktijk gaat het om zeer uiteenlopende initiatieven, van familiebedrijven die dagbesteding bieden aan twee of drie mensen tot kleine zorginstellingen. En het gaat zowel om tuinbouwbedrijven, veehouderijen als gemengde boerenbedrijven die onderdak bieden. De doelgroepen lopen uiteen van mensen met psychische problemen, lichamelijke of verstandelijke beperkingen, tot ouderen, jongeren, vluchtelingen en mensen die herstellen van een verslaving. De begeleiding kan in handen zijn van de boer, ingehuurde krachten of social workers, of zorgprofessionals van een zorginstelling.

Boerderij biedt structuur

Een overeenkomst tussen de doelgroepen van zorgboerderijen is hun behoefte aan structuur. De dagelijks terugkerende activiteiten op boerderijen en de rust van de plattelandsomgeving bieden automatisch structuur, duidelijkheid en veiligheid. Dit heeft een positief effect op veel deelnemers. Zo verbetert hun fysieke conditie en vaak ook hun eetlust. Bovendien vraagt het werk op de boerderij om samenwerking, waardoor deelnemers meer sociale contacten hebben. En ze voelen zich nuttig, wat een groter gevoel van zelfrespect en eigenwaarde geeft.  

Vier kernkwaliteiten van zorgboerderijen zorgen voor een positief effect op de gezondheid en de kwaliteit van leven van deelnemers: persoonlijke betrokkenheid van de zorgboer en begeleiders, sociale gemeenschap, nuttige en diverse activiteiten en een groene omgeving. Welke diensten een zorgboerderij aanbiedt, hangt onder meer af van arbeidskrachten, structuur, gezinssituatie et cetera. 

Motivatie

De motivatie voor agrariërs om zorg te gaan bieden op hun boerderij is divers en hangt af van het doel: arbeidsintegratie en begeleide werkplaatsen bieden, of revalidatie en bezigheidstherapie. Het met elkaar in harmonie brengen van mensen, dieren en natuur vinden veel initiatiefnemers belangrijk. Daarnaast hebben de agrarisch ondernemers vaak oog voor het herstellen van biodiversiteit en agro-ecologie. Geld is doorgaans juist geen drijfveer, al kan een extra inkomstenbron wel de aanleiding zijn om te starten met een zorgboerderij. Meestal is de belangrijkste wens: een bijdrage leveren aan de samenleving. 

De juiste motivatie is een eerste belangrijke voorwaarde om met zorglandbouw te beginnen, zo leert de ervaring. Want het werk vraagt om diepgaande kennis en ervaring op het gebied van social work. Pedagogische vaardigheden en leiderschapskwaliteiten zijn onmisbaar. Meestal worden boeren daarom bijgestaan door professionals op dat gebied. Deze samenwerking is cruciaal voor het succes van de zorgboerderij.  

Succesfactoren

Uiteraard zijn er veel factoren die bepalen of een zorgboerderij een succes wordt. Onderzoek van Elings, Vijn en Kruit (2017) leverde negen succesfactoren op. De belangrijkste is ondernemerschap. Maar ook een goede financieringsmix is van belang. Idealiter komen er inkomsten binnen uit commerciële activiteiten, het verlenen van zorg én krijgt een zorgboerderij subsidie en sponsorgelden of donaties. Andere succesfactoren zijn onder meer een divers aanbod aan producten en diensten, het bedienen van meerdere doelgroepen, expertise en inzicht in de zorg- en welzijnssector in de eigen omgeving.