Dossier

Bijen

Bijen (waaronder hommels) zijn de bekendste bestuivers van groente en fruit. Zij gaan van bloem tot bloem en kunnen zo een belangrijke bijdrage leveren aan de biodiversiteit. Door de versnippering van het landschap moeten bijen veel moeite doen om aan voedsel te komen. Ook de steeds verder gespecialiseerde teelt van landbouwgewassen, het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en het ontbreken van goede nestplaatsen maken het de bij moeilijk. Hoe kunnen wij de bijen helpen te overleven?

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Bijen (waaronder hommels) zijn insecten die behoren tot de familie van de Hymenoptera of vliesvleugeligen. Ze leven vooral van stuifmeel en nectar.

De honingbij Apis mellifera is een van de bekendste bijen, maar er zijn veel meer soorten. Ook de hommels behoren tot de bijen.

De wilde bijen die in Nederland leven worden ook wel solitaire bijen genoemd omdat ze niet in een kolonie leven. Er zijn ongeveer 350 soorten solitaire bijen in Nederland (tegenover maar één soort honingbij).

Als laatste zijn er nog de hommels. In Nederland komen er zo'n 30 soorten hommels voor. De meeste hiervan leven ook in een kolonie, ze zijn dus net als de honingbij sociale insecten. De kolonie van hommels is wel een stuk kleiner dan die van de honingbij en wordt vaak niet groter dan zo'n 450 hommels, afhankelijk van de soort.

Meer bronnen over hommels en solitaire bijen

De sterfte van solitaire bijen en hommels is de laatste jaren veel hoger dan vroeger. Vorig jaar bleek na een studie in west-Duitsland die meer dan 25 jaar duurde, dat de hoeveelheid vliegende insecten (waaronder dus bijen) in die periode met 75 procent was teruggelopen.

Die studie werd gedaan in kleine natuurgebieden, in de nabijheid van landbouwarealen. Dit landschap is vergelijkbaar met de Nederlandse natuur.

Bijensterfte wordt in verband gebracht met het gebruik van bestrijdingsmiddelen (pesticiden). Vooral neonicotinoiden zijn giftig voor bijen. Daarnaast is de versnippering van de natuur en de vele monoculturen kwalijk voor het overleven van bijen.

Honingbijen hebben naast bovengenoemde problemen ook last van andere ziekten en plagen, zoals de varroamijt. Meer hierover verderop in dit dossier.

Meer bronnen over de afname van wilde bestuivers

Een honingbijenvolk bestaat uit de koningin, werksters (vrouwtjes bijen), darren (mannetjes bijen) en broed (eitjes, larven en poppen). De werksters zorgen voor de voedselvoorziening.

Een volk kan in juni (het hoogseizoen) wel 45.000 tot 60.000 bijen bevatten.

In Nederland zijn ongeveer 8000 imkers actief. Ongeveer 15 imkers werken op commerciële basis, de anderen zijn hobby-imkers. Commerciële imkers en in mindere mate hobby-imkers verhuren hun bijenvolken voor bestuiving van bijvoorbeeld fruitboomgaarden.

Meer bronnen over honingbijen en imkers

De winstersterfte onder bijenvolken had haar hoogtepunt rond 2010. In 2013 daalde het sterftepercentage van ruim 20% in het jaar daarvoor naar 15%. In de jaren daarna is het percentage verder gedaald naar 9,3% in de winter 2017-2018. Dit wordt algemeen beschouwd als een acceptabel sterftepercentage. Wintersterfte komt dus voor bij veel imkers, en ontstaat vaak door voedseltekort, de varroamijt of doordat een volk te klein is ingewinterd.

Het sterven van honingbijvolken kan de volgende oorzaken hebben:

voedseltekort;
de parasitaire varroamijt (Varroa destructor) die voor de honingbij levensbedreigende virussen met zich meedraagt;
de ziekteverwekker Nosema (Nosema ceranae);

het bijenvolk is te klein ingewinterd en kan zichzelf niet goed onderhouden in de koude maanden;
het hobbymatige karakter van de bijensector: dit draagt niet bij aan de kennisverspreiding en toepassing van onderzoeksresultaten.

Honingbijen hebben het net als andere bestuivers moeilijker door:

het gebruik van pesticiden, vooral neonicotinoïden kunnen giftig zijn voor bijen;
genetisch gemodificeerde gewassen;
klimaatverandering;
te weinig aanbod aan bloemen (biodiversiteit) door het steeds kunstmatiger wordende landschap.

Solitaire bijen en hommels hebben hier meer last van dan honingbijen. Honingbijen worden ten slotte gehouden door imkers en kunnen door hun geholpen worden door ze bijvoorbeeld bij te voeren met suikerwater of door de kasten op een andere plek neer te zetten. Daarnaast zijn er ruim 8000 imkers in Nederland met minstens één honingbijvolk, terwijl veel soorten solitaire bijen en hommels met uitsterven bedreigd zijn.

Meer bronnen over honingbijsterfte en honingbijgezondheid

Om te overleven moeten solitaire bijen en hommels makkelijk aan voedsel komen en goede nestelplaatsen hebben. Door drachtplanten te zaaien kunnen bijen aan stuifmeel en nectar komen. Het bijvriendelijk inrichten van de openbare ruimte kan hierbij ook helpen.

Er kan bijvoorbeeld gekozen worden om bijvriendelijke vaste planten in het openbaar groen te planten. Ook kunnen (tijdelijk) braakliggende terreinen worden ingezaaid met drachtplanten. In overleg met de gemeente is er vast meer mogelijk.

Solitaire bijen en hommels kunnen nestelen in particuliere tuinen in de bodem, in gaatjes en spleten van muren, in gaten van hout (bijv. schuren), rietmatten en schroefgaten van tuinmeubelen. Ook is het mogelijk een bijenhotel te bouwen. Let hierbij wel op: veel bijenhotels die je in de winkel kunt kopen zijn uiteindelijk niet zo geschikt.

Daarnaast moet je als particulier geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken in je tuin.

Drachtplanten zijn belangrijk voor bijen en andere bestuivers door de aanwezigheid van stuifmeel en nectar. Een grote variatie van planten levert verschillende soorten stuifmeel op.

Drachtplanten met een opeenvolgende bloeiperiode zorgen ervoor dat er over een lange periode stuifmeel verzameld kan worden. Men spreekt over het creëren van een volledige bloeiboog: van februari tot oktober een continue beschikbaarheid van bloeiende planten.

Voorbeelden van drachtplanten zijn de klaproos, zonnebloemen en herfstasters. Ook bramen-, frambozen en bessenstruiken zijn te gebruiken als drachtplant, evenals de meidoorn, hulst en sleedoorn.

Meer informatie over drachtplanten

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Samen imkeren met Pim: hoe krijg je varroaresistente bijen?

Wageningen Plant Research

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.