Schaapherder en natuurbeheer

Er is archeologisch bewijs dat er in Nederland tussen 3500 en 3000 jaar voor Christus schapen werden gehouden. De schaapherder was net zo veelzijdig als zijn dieren in het leveren van producten en diensten. Hij paste zich aan aan de markt. Zo levert de schaapherder vlees van lammeren en schapen, wol en huiden, melk en kaas, en mest voor de akkers. Schaapherders hadden overal in de wereld een pastorale levensstijl: veelal trokken ze met hun kudde van seizoen tot seizoen van winter- naar zomerweide. 

Beroep in ontwikkeling

In Nederland stierf de laatste rondtrekkende schaapherder – Willem Koekamp – in de jaren vijftig. Er zijn nu nog enkele schaapherders die in natuurgebieden en andere terreinen rondtrekken. De meeste schaapherders verplaatsen hun kuddes met vrachtwagens van het ene naar het andere begrazingsterrein, maar de kennis over het hoeden van de kudde met honden blijven ze nodig hebben voor de kortere verplaatsingen en het rondtrekken in de natuurgebieden. 

Heidepotstalsysteem

De meeste mensen associëren grazende schaapskuddes met de heide. Vroeger waren heidevelden extensieve landbouwgebieden waar mensen boerden volgens het historische heidepotstalsysteem.De schaapskudde begraasde heidevelden en kwamen elke avond terug in de schaapskooi, waar de mest in de potstal werd verzameld voor het gebruik op de akkers, de zogenaamde essen. Dit systeem krijgt nu betekenis voor het natuurbeheer. 

Van Noorwegen tot Portugal 

Het heidepotstalsysteem is in het landschap in Europa op veel plekken nog zichtbaar. In Nederland zijn nog veel essen zichtbaar, vooral in Drenthe. Heidevelden zijn in Europa te vinden langs de westkust van Noorwegen tot Portugal. In Portugal of Noorwegen zijn nog restanten van het oude heidepotstalsysteem zichtbaar. In landen als Nederland of Duitsland worden heidevelden nu beheerd door natuurbeheerders, waarbij het oude landbouwsysteem nu weer opnieuw als inspiratie wordt gebruikt. 

Plaggen en begrazing 

Vanaf de jaren tachtig is de heide in Nederland hersteld door grootschalige plagwerkzaamheden om de verzuring van de heidebodem te verminderen. Nu blijkt dat dit ook zorgt dat de bodemfauna verdwijnt, waardoor er meer eenzijdige vegetatie ontwikkelt op de heide, de monomane paarse heide. Daarom is er nu meer aandacht voor hernieuwd boerenbeheer, met een potstal, akker, vennen, veedriften, enzovoorts. Dit leidt tot een heide met veel reliëf en variatie en een grote verscheidenheid aan biotopen. De schaapskudde en de schaapherder neemt in dit systeem een belangrijke rol in.

Schapen krijgen losse tanden, worden kreupel of zijn gewoonweg te ondeugend voor het kuddegevoel. Dat betekent dat de schaapherder elk jaar schapen over heeft, die hij moet vermarkten. Daarom zouden we schapenvlees moeten gaan eten.

Schapenvlees verkopen is moeilijk 

Het vermarkten van schapenvlees is moeilijk, want schapenvlees heeft in Nederland een slechte naam, het aantal schapen is klein, en de herder kan de uitval niet reguleren. De andere kant van de medaille is dat er – vooral in stedelijke gebieden – steeds meer vraag is naar speciale, milieu- en diervriendelijke voedselproducten. Binnen het praktijknetwerk Daarom eten we schaap is daarom bedacht dat het schapenvlees ook goed in te zetten valt als promotie voor het natuurbeheer. 

Natuurbeheer als extensieve vleesproductie 

Diervriendelijk vlees uit de natuur, wie wil dit nu niet. Daarom zouden we moeten onderzoeken hoe we de begrazing als natuurbeheer inzetten voor de voedselvoorziening. Een globale berekening leert dat extensieve begrazing kan voorzien in ongeveer 10% van de Nederlandse (en Europese) vleesconsumptie. Daarom is het ook voor het natuurbeheer van belang dat er onderzoek wordt gedaan naar de markt voor schapenvlees (en ander vlees uit begrazing) en naar productontwikkeling met dit vlees.