Dossier

Stikstof

Nederland stoot te veel stikstof uit. Dit vormt een flinke belemmering voor diverse projecten in woningbouw en infrastructuur. Het probleem bestaat al veel langer, maar is in 2022 tot een landelijke crisis uitgegroeid. Plannen van kabinet Rutte-4 om de stikstofuitstoot in Nederland nu eens goed aan te pakken, stuitten op fel verzet van de Nederlandse boeren. Uitspraken van de Raad van State dwingen de overheid echter om tot minder populaire maatregelen over te gaan en de bescherming van de natuur serieuzer te nemen. Wat is stikstof, en waarom hebben er zo'n last van? Wie stoot stikstof uit? Welke maatregelen kun je nemen? Lees er alles over in dit dossier over stikstof.

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Zuivere stikstof is een gas dat 78% uitmaakt van de lucht die we inademen. Deze stikstof (N₂) is onschadelijk voor mens en natuur en vormt dus geen probleem. De stikstof die wél schadelijk is zit in verbindingen als stikstofoxiden en ammoniak.

De stikstof die wél een probleem vormt, is reactieve stikstof die vooral in de lucht komt door toedoen van de mens. Deze reactieve stikstof vormt verbindingen met andere stoffen en vind je terug in stikstofoxiden (NO_x) en ammoniak (NH₃)

De hoeveelheid reactieve stikstof op aarde is afgelopen eeuw verdubbeld, aldus hoogleraar Jan Willem Erisman in een video van de Universiteit van Nederland. Als er bij processen reactieve stikstof vrijkomt, spreken we ook wel van stikstofuitstoot.

De vrijgekomen stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komen uiteindelijk weer op de grond terecht. Dit heet stikstofneerslag, ook wel stikstofdepostie genoemd. Ammoniak slaat gemiddeld genomen dichter bij de bron neer dan stikstofoxiden.

Nederland is kampioen stikstofuitstoot (ook wel stikstofemissie genoemd). We stoten veel reactief stikstof uit dat een groot probleem oplevert voor de natuur

Vanaf 1990 is de stikstofuitstoot meer dan gehalveerd. Dat Nederland nu toch 'op slot zit' komt door een uitspraak van de Raad van State in mei 2019. De Raad, de hoogste bestuursrechter van Nederland, oordeelde dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS)van de Rijksoverheid niet deugt.

In het PAS werkte de Nederlandse overheid aan het terugdringen van de stikstofuitstoot. Dit stikstofbeleid voldoet echter niet aan de Europese Habitatrichtlijn. Hierin staat dat de biodiversiteit van beschermde natuurgebieden niet verder achteruit mag gaan. 72% van de landnatuur in Nederland heeft te maken met te hoge stikstofwaarden.

Projecten van de woningbouw, landbouw en infrastructuur die stikstofdepositie tot gevolg hebben, worden belemmerd door de uitspraak van de Raad van State.

Helpdesk

Iedereen met vragen over stikstof of vergunningen kan terecht bij de helpdesk van BIJ12, de uitvoeringsorganisatie van de twaalf provincies.

Nederland produceert per hectare de grootste hoeveelheid stikstof van Europa. In Nederland zijn de grootste uitstoters de landbouw (61%), het wegverkeer (15%), de industrie (9%), het niet-wegverkeer (6%) en huishoudens en kantoren (6%).

De depositie van stikstof in Nederland is voor 46% afkomstig uit de Nederlandse landbouw. Meer dan 30% van de stikstofdepositie komt uit het buitenland. Maar vanuit Nederland gaat drie keer zoveel stikstof naar andere landen dan wat Nederland van het buitenland ontvangt.

Ongeveer 60% van de Nederlandse stikstofemmissie bestaat uit ammoniak (NH₃), vooral afkomstig uit mest in veeteelt. Ongeveer 40% bestaat uit stikstofoxiden (NOx), vooral afkomstig van industrie en verkeer.

Meetmethode

Boeren stellen de meetmethode van de overheid ter discussie. Maar deze is voldoende wetenschappelijk onderbouwd. Wel gaat de overheid het aantal metingen verfijnen.

Hoe betrouwbaar zijn de stikstofmodellen?, Universiteit van Nederland, 2022

Openheid over stikstof RIVM, 2019

Meststoffen

Emissiearme stallen zijn niet voldoende, er wordt ingezet op innovatie.

Vragen & antwoorden over meststoffen

Bouw

Bouwactiviteiten met tijdelijke en beperkte uitstoot mogen doorgaan.

Vragen en antwoorden over de bouw

Het Ammoniakkartel

In 2014 publiceerde V-focus ‘Het Ammoniakkartel’. De reeks leidde tot ophef en Kamervragen.

Stikstof verrijkt de bodem. Dat heeft tot gevolg dat planten die weinig stikstof nodig hebben overwoekerd worden door planten die juist goed groeien door stikstof.

Daardoor verdwijnen bijzondere planten en krijgen ook dieren en insecten die afhankelijk zijn van deze planten het moeilijk. Een toename van stikstof heeft dus een afname van de biodiversiteit (soortenrijkdom in een bepaald gebied) tot gevolg. Om de natuurkwaliteit te behouden zal de stikstofuitstoot omlaag moeten.

Behalve de afname van biodiversiteit heeft de uitstoot van stikstof meer schadelijke effecten. Het tast ook de water-, bodem- en luchtkwaliteit aan. De uitstoot van stikstofmonoxiden (NO) van vrachtverkeer zorgt voor meer fijnstof in de lucht. Lachgas (N₂O) is een broeikasgas dat de ozonlaag kan aantasten en bijdraagt aan de opwarming van de aarde.

Natura 2000

Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze Natura 2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. In Nederland zijn 160 Natura 2000-gebieden aangewezen, dit is 13,3% van het landoppervlak.

Natuurherstel

Uit twee onderzoeken – uitgevoerd door Witteveen+Bos en Arcadis – blijkt dat herstel van kwetsbare natuurgebieden mogelijk is. De vraag is alleen tegen welke prijs. Daarover gaat het Rijk in gesprek met de Europese Commissie.

Vragen & antwoorden over natuurherstel

Meer bronnen over stikstof in de Kennisbank

Sinds 2019 zijn er veel maatregelen genomen met betrekking tot het stikstofprobleem.

Sept 2022: nieuwe inzichten

Uit een conceptrapport blijkt dat de Nederlandse natuur meer last van stikstof heeft dan tot nu toe werd gedacht. Verder haalt de Raad van State haalt een streep door vergunning van 3 emissiearme melkveestallen. De vraag is nu hoe het zit met andere emissiearme melkveestallen. Daarnaast verdwijnt de uitzonderingspositie voor Nederlandse boeren om meer mest te mogen uitrijden dan boeren in andere landen. Minister Kaag (Financiën) beantwoord Kamervragen van Maatoug en Bromet over de aanpak van de stikstofcrisis. Hierin wordt doorgevraagd over de verschillen tussen aanpak van het kabinet en prof.dr.ir. Erisman (Universiteit Leiden).

Aug 2022: Remkes komt weer in beeld

Johan Remkes wil om tafel met betrokken partijen om te praten over de doelen, het tijdspad, de manier waarop, de kritische depositiewaarde (de hoeveelheid stikstof die een natuurgebied aan kan) en de PAS-melders (boeren die illegaal werden door een uitspraak van de rechter).

Van rechterlijke uitspraak tot grimmige protesten, tijdlijn van de stikstofcrisis

Juli 2022: Discussies

Over het gepresenteerde stikstofbeleid is veel te doen: boeren protesteren tegen de maatregelen. Nederland krijgt internationale aandacht (zelfs oud-president Trump benoemt de Nederlandse boer).

In het gepresenteerde plan wil het kabinet evenredig boeren uitkopen. Een discussiepunt is of het niet beter is gericht veehouderijen te laten stoppen rondom Natura2000-gebieden. Voordeel: minder boeren hoeven te stoppen en dit kost minder. Nadeel: klimaatdoelstellingen halen wordt moeilijker, sommige gebieden worden hard geraakt.

Ook over de doelmatigheid van het gepresenteerde beleid bestaan vraagtekens. Slaat er inderdaad minder stikstof neer in de natuur? Of wordt alleen de uitstoot minder?

Kamerbrief onderliggende stukken van stikstofberekeningen

Juni 2022: Stikstofbeleid overheid

Begin juni 2022 werd bekend dat de stikstofuitstoot in sommige gebieden met 70 tot 80 procent omlaag moet.

Startnotitie Nationaal Landelijk Gebied, inclusief een kaart met stiksfotdoelen
kamerbrief over perspectief voor boeren.

Juli 2021: Meer adviezen

Tijdens het formatieproces voor een nieuwe regering grijpen verschillende partijen de gelegenheid aan om hun oplossingen te presenteren in een adviesrapport. 'Naar een ontspannen Nederland' zet een gebiedsgerichte aanpak centraal. Het PBL spreekt in een rapport haar zorgen uit en voorziet een ongekende transformatie van de agrarische sector.

Naar een ontspannen Nederland, Rapport Erisman en Strootman
Naar een uitweg uit de stikstofcrisis, Rapport Planbureau voor de Leefomgeving

Mei 2021: Adviesrapport LTO

Om uit de stikstofcrisis te komen, zal er flink geïnvesteerd moeten wordenin het versnellingsrapport stikstofemissies. Samen doen ze een voorstel om de uitstoot van stikstof drastisch af te laten nemen.

Een duurzaam evenwicht, Versnellingsakkoord stikstofemissiereductie 2021 – 2030, Natuurmonumenten, Natuur & Milieu, LTO Nederland, VNO-NCW, MKB-Nederland en Bouwend Nederland

Maart 2021: Stikstofaanpak

De Eerste Kamer is akkoord gegaan met het wetsvoorstel van coördinerend minister Schouten van LNV om de stikstofuitstoot te verlagen en de natuur te verbeteren.

Aanpak Stikstof Website
Stikstofaanpak: sterkere natuur, perspectief voor ondernemers, Rijksoverheid

Februari 2021: Innovatie

Een speciaal gezant gaat zorgen voor versnelling op het gebied van mestverwaarding en precisietechnologie.

Taskforce Versnelling Innovatieproces, Kamerbrief LNV

Nov 2020: Procedures

In de habitatkaart van stikstofmodel Aerius blijkt stikstofgevoelige natuur te zijn bijgetekend. Dit heeft consequenties voor de bedrijven in de omgeving. Zijn de procedures goed verlopen?

Provincies krijgen budget zodat agrariërs dichtbij Natura-2000 gebieden de mogelijkheid krijgen om vrijwillig te stoppen.

Regeling gerichte opkoop veehouderijen gestart

Ok 2020: Wetsvoorstel

Het kabinet legt vast dat de natuur herstelt en uitstoot van stikstof daalt met 26%.

Aug 2020: Geen veevoermaatregel

De maatregel levert te weinig stikstofafname op: er zit te weinig eiwit in het gras.

Bijstelling aanpak stikstofproblematiek, ministerie LNV
Vragen over de tijdelijke veevoermaatregel

Juni 2020: Advies Remkes

De stikstofuitstoot moet met minstens 50% omlaag voor natuurherstel.

Niet alles kan overal, rapport Adviescollege Stikstofproblematiek
Kabinetsreactie op ‘Niet alles kan overal’, Kamerbrief LNV
Vragen & antwoorden over de stikstofproblematiek

Mei 2020: Veevoermaatregel

Schouten wil een tijdelijke limiet voor de hoeveelheid eiwit in veevoer.

Wijziging van de Regeling diervoeders 2012, kamerbrief

Januari 2020: Advies

Luchtvaart mag groeien als uitstoot van stikstof daalt.

Advies luchtvaartsector adviescollege Stikstofproblematiek

Nov 2019: Maatregelen

Landbouwcollectief presenteert voorstel stikstofaanpak. Het kabinet stelt 500 miljoen euro extra beschikbaar en komt met met maatregelen: aanpassen van veevoer, verlaging maximumsnelheid, en een 'warme saneringsregeling' varkenshouderijen. Dit levert stikstofruimte op voor de bouw, infrastructuur en natuurherstel.

Uit de gecreëerde stikstofimpasse, voorstel Landbouw Collectief
Subsidieregeling sanering varkenshouderijen, RVO
Factsheet maatregelenpakket Rijksoverheid

Okt 2019: Boerenprotest

In een kamerbrief staat de vrijwillige saneringsregeling voor boeren en regels voor extern salderen en verkoop van stikstofrechten. Verder meldt de Volkskrant dat het kabinet waarschuwingen van de PAS genegeerd heeft. De minister ontkent dit. Ook is het eerste boerenprotest.

Aanpak stikstofproblematiek Kamerbrief LNV
Zes weken in de ban van stikstof, artikel Veeteelt
Reactie op de Volkskrant , kamberbrief LNV

Sept 2019: Advies

Drastische maatregelen zijn nodig, zoals verlaging van de maximumsnelheid.

Niet alles kan, Adviescollege Stikstofproblematiek

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Innovaties op de boerderij: hoe goed werken ze?

Nieuwsuur, augustus 2022

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Aanpak Stikstof

Ministerie van Landbouw, december 2019

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.

Ammoniakproblematiek veehouderij uitgelegd

Wageningen Livestock Research

Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat deze video niet getoond kan worden. Vink marketing aan in uw cookie-instellingen en ververs deze pagina om de video te tonen.