Een goede boterham verdienen met natuurinclusieve melkveehouderij

Als een melkveehouderij meer grond inzet, betekent dit dat de gemiddelde melkopbrengst per hectare daalt. Het zorgt voor een lagere opbrengst in euro’s, maar ook voor lagere kosten en minder subsidiemogelijkheden (onder andere de eco-regeling). Daarnaast zijn de melkprijzen voor weidemelk, biologisch of biodynamische zuivel, hoger dan de gangbare melkprijs. 

In het onderzoek ‘Onder de streep’ zijn de financiële, bedrijfseconomische en technische gegevens van 45 melkveehouders verzameld. De bedrijven deelden geanonimiseerd hun data. Op basis daarvan brachten de onderzoekers in beeld wat de kosten en baten zijn van melkveehouderijbedrijven in verschillende stadia van een natuurinclusieve oftewel extensieve bedrijfsvoering. 

Melkveehouders in studiegroepen 

Ons land kent een grote diversiteit in verdienmodellen voor extensieve melkveebedrijven. Zo hebben boeren een financieel aantrekkelijke neventak. Ze verzuivelen en verkopen bijvoorbeeld zelf producten. Anderen kiezen juist voor een zeer gesloten kringloop op en rond het bedrijf, waardoor de opbrengsten bescheiden, maar de kosten lager zijn dan gemiddeld. ‘De uitdaging is om het juiste verdienmodel voor het bedrijf te kiezen’, zo staat in de studie. ‘Natuurinclusieve landbouw is maatwerk en het succes van een verdienmodel is afhankelijk van ondernemer- en vakmanschap.’ 

Het rapport beschrijft de resultaten uit boekjaar 2021. De onderzoekers zien die als een nulmeting voor de bedrijfseconomische kenmerken van natuurinclusieve bedrijven. Wij.land, Natuurverdubbelaars, Living Lab Fryslân, Brabantse Bodem en Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland hebben de studie gezamenlijk uitgevoerd. De betrokken veehouders zijn in zes studiegroepen aan de slag gegaan met een extensievere bedrijfsvoering en kregen daarbij onafhankelijk extern advies. 

Door langjarig onderzoek willen de organisaties inzicht verkrijgen in de veranderingen van het verdienmodel van bedrijven die meer natuurinclusieve stappen zetten. Daarnaast laat de studie zien hoe beleid, zoals het wegvallen van derogatie of de introductie van de eco-regeling, en hoe schommelende melkprijzen van invloed zijn op de kosten en baten.  

Beschikbare landbouwgrond 

De sleutel voor een gezonde extensieve bedrijfsvoering is de beschikbaarheid van goede landbouwgrond. Maar door de toenemende druk op grond door uiteenlopende maatschappelijke opgaves en door het afschaffen van de derogatie, gaan de vraag naar grond en de kosten ervan verder toenemen, zo is de verwachting. Bovendien blijkt uit de studie dat de extensievere bedrijven relatief veel pachtgrond gebruiken. Daarmee is een deel van hun totale areaal onzeker op de lange termijn.  

Sommige boeren weten goedkope natuurgronden goed in te zetten in hun bedrijf en kunnen daardoor op kostenefficiënte wijze voer produceren. Dat doen ze bijvoorbeeld door kwalitatief laagwaardiger gras te voeren aan jongvee of koeien die geen melk geven. De veehouders kunnen vervolgens op de gronden een deel van de mest afzetten.  

Biologisch boeren

De meest extensieve groep uit de steekproef bestaat uit biologische of biodynamische boeren. In ruil voor hun lagere melkproductie ontvingen zij in 2021 een hogere melkprijs (51,30 euro voor biologisch tegenover 39,70 euro voor gangbare bedrijven). Uiteraard brengt biologisch boeren ook hogere kosten met zich mee. Krachtvoer is bijvoorbeeld bijna dubbel zo duur. Maar door het relatief lage aantal dieren kunnen deze bedrijven veel voer zelf produceren, en voeren ze daarom zo’n dertig procent minder krachtvoer dan gemiddeld.  

Nederlandse boeren mogen als gevolg van het afschaffen van derogatie stapsgewijs minder mest op hun land brengen. Daarmee zal de optie om biologisch te gaan boeren relatief aantrekkelijk worden. De vraag is wel of de biologische markt de komende jaren genoeg groeit. Onderzoekers zagen dat de biologische melkprijs en de gangbare melkprijs in 2022 al zeer dicht tegen elkaar aan lagen. In 2023 stegen de kosten, met name van de mestafzet en daalde tegelijkertijd de melkprijs.  

In het onderstaande webinar gaan de betrokken partijen dieper in op de kosten en baten van natuurinclusieve melkveehouderij.