Alternatieven voor veen als groei­medium in de glastuinbouw

Veengronden beslaan ongeveer drie procent van het wereldwijde landoppervlakte. De gebieden bevatten twee keer zoveel vastgelegde koolstof als alle bossen op aarde samen. Het is een eeuwenlange verzameling van vergane plantenresten in een waterrijk gebied. Als de veengebieden droogvallen of drooggelegd worden, kan turf gewonnen worden.

Nederland importeert jaarlijks grofweg 4,7 miljoen kuub turf en is daarmee de grootste turfimporteur van Europa. In een kamermotie is de regering in 2021 gevraagd toe te werken naar veenvrije potgrond voor particulieren en te komen met plannen voor de uitfasering van veen in substraten voor de professionele markt. 

Hoogwaardige toepassing 

Volgens de potgrond- en substraatsector zal het veen ook zonder veenwinning verdwijnen, als gevolg van oxidatie. Door het veen te winnen, krijgt het als een substraat een hoogwaardige toepassing, omdat het bijdraagt aan de groei van planten en bomen en voedselproducti, redeneert de sector.  

De gezamenlijke partijen in de markt zetten de komende jaren een aantal stappen richting duurzamere potgrond en substraten. Voor de professionele markt moet het organisch substraat in 2025 voor minimaal 35 procent uit hernieuwbare grondstoffen bestaan. Voor de consumentenmarkt zal het organisch substraat in 2025 voor 60 procent uit hernieuwbare grondstoffen bestaan. En in 2025 moet al het gebruikte veen afkomstig zijn van RPP-gecertificeerde veenderijen, belooft de branche.

Vrij van schadelijke stoffen 

Veen heeft allerlei eigenschappen die plantengroei bevorderen, zoals stabiliteit, een goede verhouding tussen lucht- en watercapaciteit en een goede vochthuishouding. Ook de pH-waarde en het vermogen om nutriënten te bufferen zijn ideaal. Turf is van nature vrij van schadelijke stoffen voor de plant, zoals ziekteverwekkende bodempathogenen. 

Volop onderzoek staat in het teken van het zoeken naar alternatieve grondstoffen voor potgrond en substraten, zoals kokos, houtvezel, schors en compost. De nieuwe grondstoffen vragen vaak ook een aangepaste werkwijze in de teelt en vereist een goede afstemming tussen de substraatleverancier en de kweker, redeneert stichting RHP, het Europees kenniscentrum voor substraten. 

RHP heeft proeven gedaan met substraten met weinig of zelfs helemaal geen veen. Van de veertien teelten ging het alleen met Begonia ondermaats, omdat de gebruikte potgrond te vast was. Soms waren de resultaten uit de proeven zelfs beter dan met veen als belangrijkste grondstof. Het wordt volgens de stichting dus mogelijk om in de toekomst op grote schaal zonder veen te telen. 

Veenmos als alternatief 

Ook het veenmos sphagnum, gewonnen in Finland, kan een vervanger zijn van veen in potgrond en in substraatmatten voor de kasteelt. Het veenmos groeit in voormalige moerasgebieden, maar door tijdens het oogsten voldoende sphagnumsporen achter te laten kan het veenmos binnen twee decennia weer op het niveau zijn van voor de oogst.  

Wageningen University & Research doet samen met Tomatoworld en telers onderzoek naar dit alternatieve groeimedium. Binnen de beproefde matten van Mosswool is een derde deel veenmos nog gemengd met tweederde deel veen en een bindmiddel, om voldoende lucht beschikbaar te houden. Het veen kan vervolgens deels weer vervangen worden door houtvezel.  

De eerste resultaten laten zien dat de planten op veenmos gezond groeien en het droge stofgehalte wat hoger lag. De productie bleef op het veenmossubstraat wat achter, maar de manier waarop water is gegeven kan daarin een rol hebben gespeeld. Daarnaast is sphagnum van nature heel zuur en is kalk nodig om tot een goede pH-waarde te komen.

Gebruik reststromen 

Ook wordt gekeken hoe reststromen van plantmateriaal gebruikt kunnen worden voor het bevorderen van de plantengroei. Alleen al uit de glastuinbouw komen grote stromen plantaardig materiaal afkomstig van de teelt van tomaat, paprika, komkommer en aubergine die nu omgezet worden in laagwaardige compost.  

Een van de ideeën is om met de productie van paddenstoelen op plantenresten uit kassen het natuurlijk materiaal weer terug te brengen in met name de potplantenteelt. Juist de compost die overblijft na de teelt van primaire paddenstoelen en een aantal andere paddenstoelvormende schimmels op reststromen verhoogt de substraatweerbaarheid, laat onderzoek zien.