Soorten vervuilingen

De lijst met soorten vervuilingen in afval en reststromen is lang, mede veroorzaakt door de brede range van de herkomst van afval- en reststromen. Als eerste kunnen fysieke deeltjes zoals plastic en rubber aanwezig zijn. Deze vervuiling kan bijvoorbeeld voorkomen in compost en bermmaaisel.

Een tweede groep zijn de zware metalen, zoals cadmium, lood en kwik. Deze kunnen aanwezig zijn in afval uit de industrie en in de resten van afvalverbranding. Maar ook sporenelementen als koper, zink en chroom aanwezig in compost, mest en bijproducten kunnen gezien worden als vervuiling. Een voorbeeld? Een te hoog kopergehalte leidt voor sommige schapenrassen zoals de Texelaar tot ernstige ziekteverschijnselen, soms met de dood tot gevolg.

Ook ziekteverwekkers afkomstig uit voedsel, water en mensen en dieren vormen een risico. Dan hebben we het over bacteriën als E. coli, salmonella en campylobacter. Maar ook parasieten als Toxoplasma gondii en prionen (BSE, scrapie) vallen in deze groep.

Menselijke faeces als onderdeel van de kringloop?

Een andere soort vervuiling zijn medicijnresten, zowel van humaan als veterinair gebruik. Veterinaire medicijnresten kunnen via dierlijke mest op het land terecht komen.

Medicijnresten van humaan gebruik vinden we in menselijke faeces. Dat wordt nu nog niet gebruikt, maar als je de kringloop werkelijk wil sluiten, dan zou dat ook terug moeten op het land. Menselijke faeces bevat nog veel meer medicijnresten dan dierlijke mest. En een deel van deze resten nemen een groot risico met zich mee, denk aan geneesmiddelen tegen kanker en radio-actieve stoffen die reageren op röntgenstraling.

Beperkingen in gebruik reststromen

Er gelden momenteel maar een beperkt aantal restricties op het gebruik van reststromen. Zo gelden er beperkingen voor het gebruik van onbehandeld zuiveringsslib als meststof vanwege het risico op bodemverontreiniging. Voor compost gelden normen voor het gehalte aan zware metalen en fysieke verontreinigingen in de vorm van plastic en glas. Diermeel was in de EU lang verboden als grondstof in veevoer. Sinds dit jaar is diermeel onder bepaalde voorwaarden weer toegestaan in varkens- en kippenvoer.

Onduidelijk: is reststroom veilig of niet

De onduidelijkheid over de veiligheid van reststromen heeft verschillende oorzaken. Allereerst gelden er voor veel reststromen geen beperkingen of normen.

Daarnaast is er bij veel reststromen nog weinig ervaring met het gebruik ervan. In veel gevallen is nog niet of nauwelijks bekend of stoffen problematisch zijn of de potentie hebben om onveilig te zijn. Een voorbeeld is GFT-compost, in potentie een waardevolle bodemverbeteraar. Maar deze compost kan vervuild zijn met plastic deeltjes. De vraag is in hoeverre deze vervuiling zwaarwegend genoeg is om deze compost uit te sluiten als bodemverbeteraar.

Ten derde is de schadelijkheid van stoffen niet statisch, maar afhankelijk van de omgeving, ruimte en tijd. Een voorbeeld hiervan zijn de zware metalen, zoals kwik en lood. We weten dat deze stoffen zich meestal lokaal ophopen in de bodem. Maar we weten ook dat deze metalen makkelijker uitspoelen naar het grond- en oppervlaktewater in lichtzure bodems die arm zijn aan organische stof. Via deze route kunnen ze dus in dieren en gewassen terecht komen. Maar van veel verontreinigingen is deze kennis er niet.

In de praktijk: organische mest

Een veel gebruikte reststroom is organische mest. BO Akkerbouw liet onderzoeken welke reststoffen geschikt zijn voor gebruik als organische mest in de akkerbouw, op basis van diverse criteria. Eén van de criteria zijn verontreinigingen in de organische mest.

Het rapport stelt dat plantenpathogenen en onkruiden een risico vormen bij het gebruik van reststoffen als organische mest. Als reststromen pathogenen kunnen bevatten is het belangrijk dat bijvoorbeeld compostering plaats vindt. Onbewerkt bermmaaisel wordt gezien als het grootste risico vanwege de mogelijke aanwezigheid van invasieve onkruiden zoals Japanse duizendknoop. Ook fysieke en chemische verontreinigingen vormen een risico.

In de praktijk: champost

In dit rapport van ZLTO en Paddenstoelenpact wordt de praktische toepasbaarheid van champost als meststof voor kringlooplandbouw onderzocht. Champost wordt geproduceerd met stro uit paardenmest als grondstof. Dat brengt een mogelijk gezondheidsrisico met zich mee door de eventuele aanwezigheid van dierlijke pathogenen, die ziekteverwekkend kunnen zijn voor mensen.

De onderzoekers stellen dat dit risico bij champost nauwelijks aanwezig is door fermentatie en compostering, waardoor er pasteurisatie plaatsvindt. Hierdoor bevat champost geen actieve ziekteverwekkers.

Veiligheid reststromen onduidelijk

Onderwerp

Reststromen

Interessant voor

Alle beroepsgroepen