Achteroever in het IJsselmeergebied: een kansrijk concept

Het IJsselmeergebied

Het IJsselmeergebied (IJsselmeer, Markermeer en Randmeren) is heel belangrijk voor de mens. Het zoete water gebruiken we als drinkwater, voor de landbouw en visserij, en om te recreëren. Het gebied kent ook bijzondere natuurwaarden, welke zijn beschermd. Het is een Natura2000-gebied.

Het IJsselmeergebied is bedijkt voor onze veiligheid. Hierdoor is het IJsselmeer in veel opzichten een grote waterbak. De verbinding met het achterland, waaronder de polders, is grotendeels verloren. De begrenzing is letterlijk en figuurlijk hard. Dit heeft gevolgen voor de ecologische waterkwaliteit van het IJsselmeergebied.

Harde begrenzing en een tegennatuurlijk waterpeil

De onvoldoende ecologische waterkwaliteit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er geen zachte en geleidelijke oevergradiënten zijn in de begrenzing. Deze stonden in verbinding met het achterland. Deze zones, met bijbehorende water- en oevervegetaties, zijn van groot belang. Ze dienen als paai- en opgroeiplaatsen voor vissen, voor zoöplankton, macrofauna en alle andere soorten die hier weer van afhankelijk zijn.

Het waterpeil in het IJsselmeergebied is tegennatuurlijk. Het water wordt in de natte winterperiode laag gehouden voor de veiligheid van de dijken en hoger in de zomer, omdat de zoetwatervraag dan stijgt. Hierdoor is de natuurlijke instroom van dood organisch materiaal beperkt. Dit beïnvloedt het voedselsysteem en daarmee ook de vis- en vogelstand.

Het Achteroeverconcept

Het Achteroeverconcept biedt meerdere oplossingen. Door verbindingen te maken tussen het achterland en het IJsselmeergebied, ontstaat er een natuurlijker waterpeil. Ook is er berging voor overtollig water in de winter, wat een watervoorraad aanlegt voor de zomerse droogte. Dit maakt het gebied ook klimaat adaptief. Hieronder volgen twee voorbeelden van het Achteroverconcept én de eerste lessen.

Het Achteroeverconcept is in 2012 als een pilot ontwikkeld in de Koopmanspolder. Hierbij wordt water uit het IJsselmeergebied gebruikt voor de vernatting van de zestien hectare polder achter de dijk. Daarmee kreeg het binnendijks gebied een natuurlijk peilbeheer. Ook is er een visvriendelijke verbinding aangelegd met het IJsselmeer. De waterkwaliteit en het natuurlijke peil zijn aantrekkelijk voor flora en fauna, met name voor vissen en vogels. De vispassage blijkt goed te werken waardoor de polder ook een geschikt paai- en opgroei gebied voor vis kan worden. Het project geeft geen grondwaterproblemen in het achterland.

Een andere pilot betreft de proeftuin Achteroever Wieringermeer. Deze pilot heeft bruikbare kennis opgeleverd ten behoeve van klimaatbestendig waterbeheer, door anders om te gaan met verzilting en het beter benutten van schaars zoet water. Het telen van gewassen met een hogere zouttolerantie maakt het bijvoorbeeld overbodig om zilt water steeds met zoet water weg te spoelen. Ook is potentie aangetoond voor de economisch rendabele productie van de Chinese wolhandkrab.

Deze pilots laten de waarde zien van een betere waterverbinding van het IJsselmeer met het achterland. Niet alleen voor nieuwe natte natuur, maar ook voor klimaatadaptatie, en met kansen voor recreatie en passende landbouw.

Verder met het concept

Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk heeft het Achteroeverconcept verder ontwikkeld en recent ook ingebracht in de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW). Dit programma financiert en voert nieuwe projecten uit die bijdragen aan versterking van de natuurwaarden van onder meer het IJsselmeergebied. Door goedkeuring van het projectvoorstel zal in de komende jaren in het IJsselmeergebied een nieuwe pilot van het Achteroeverconcept worden vormgegeven. Waar dat zal plaatsvinden wordt nog bepaald.

Er liggen grote uitdagingen hoe om te gaan met de waterhuishouding van het IJsselmeergebied. Hierbij moet de natuur meer leidend zijn. Het Ministerie en Infrastructuur en Waterstaat onderschrijft dit in haar recente brief aan de Tweede Kamer ‘Water en Bodem Sturend’.