Bass onderzoekt vissen in het lab

Van veel deelonderzoeken binnen het Swimway-project zullen de resultaten uiteindelijk leiden tot adviezen over het beheer van de Waddenzee. Maar er zijn ook processen waar we minder grip op hebben, zoals klimaatverandering, waardoor onder andere het zeewater opwarmt. Het is goed ook deze zogenoemde autonome processen te onderzoeken. Ze bepalen immers mede de overleving en voortplanting van soorten, en dus welke rol de Waddenzee kan spelen in de levenscyclus van een vissoort.

Om een goed beeld te krijgen van de invloed van deze ontwikkelingen onderzoekt Bass Dye, promovendus uit de Verenigde Staten, onder andere de temperatuurvoorkeur van belangrijke vissoorten die in de Waddenzee voorkomen. De aanname daarbij is dat de temperatuur waarbij vissen zich comfortabel voelen, ook de temperatuur is waarbij ze optimaal kunnen groeien.

Vissen kiezen temperatuur

Het bepalen van een voorkeurstemperatuur is bij uitstek iets wat niet ‘in het wild’, maar in een gecontroleerde omgeving moet worden onderzocht, legt Bass uit. “Experimenten en modelleringstechnieken kunnen deze gecontroleerde omstandigheden bieden. In het lab zijn andere factoren zoals beschikbaarheid van voedsel of geschiktheid van habitat gelijk, dus het gedrag wordt dan echt alleen bepaald door temperatuurvoorkeur.” Bass laat in zijn onderzoeksruimte in de kelder van het gebouw van Wageningen Marine Research de opstelling zien waarmee hij dat doet. Een grote ronde bak met water is als een taart verdeeld in verschillende vakken, met één doorlopende ‘zwembaan’ waar de vissen in rondjes van de ene naar de andere taartpunt kunnen zwemmen. “Voor al deze vakken kunnen we een verschillende temperatuur instellen. Dat creëert een gradiënt waarin de vis op een natuurlijke manier de voorkeurstemperatuur kan opzoeken. Na enkele uren en na enkele dagen kijken we welke plek de vis heeft gekozen, dat is voor de soort dus de optimale temperatuur.”

Belangrijke soorten

Bass werkt bewust met soorten waarvan nog weinig bekend is, maar die wel belangrijk zijn in de Waddenzee. “Van andere soorten is in het verleden al meer onderzocht omdat ze commercieel van belang zijn. De soorten die wij gebruiken zijn goudharder, vijfdradige meun en bot. Deze soorten zijn commercieel niet van belang, maar wel ecologisch. De vijfdradige meun is bijvoorbeeld een belangrijke prooi voor zeehonden en verschillende vogels in de Waddenzee.” De voorkeurstemperatuur hangt waarschijnlijk ook samen met de grootte van de vis, dus test hij de goudharder bijvoorbeeld op twee momenten: als ze nog klein zijn, en wanneer ze wat groter gegroeid zijn opnieuw. Omdat ook het zoutgehalte de temperatuurvoorkeur beïnvloedt, test hij sommige soorten bij verschillende zoutgehalten.

Voorspellende modellen

Bass doet niet alleen experimenteel werk in het lab, hij werkt ook aan modellen. De labkennis die wordt verzameld over de gewenste leefomgeving voor verschillende vissoorten wordt gekoppeld aan deze ruimtelijke modellen, die beschrijven waar en wanneer deze omstandigheden voorkomen. “We volgen de energiehuishouding van de vis: hoe wordt de energie die binnenkomt door te eten, verdeeld over verschillende processen, zoals onderhoud, voortplanting en overleving? Uiteindelijk krijgen we zo een idee van de geschiktheid van de Waddenzee in de toekomst voor de soorten die er nu voorkomen, maar ook voor nieuwe soorten die hun verspreidingsgebied verschuiven.”

Ervaringen op het wad

Wie denkt dat de onderzoeker van waddenzeevissen helemaal nooit de Waddenzee ziet, heeft het mis. Bass woont op Texel en werkt daar regelmatig op kantoor bij het NIOZ. “Ik ga meestal een keer per week naar IJmuiden en soms blijf ik er een paar dagen en help af en toe ook mee met visbemonsteringen of het verzamelen van vissen voor mijn experimenten. De rest van de tijd zit ik op Texel, waar ook veel andere onderzoekers uit verschillende landen werken. Op een Waddeneiland ervaar ik dus sowieso de Waddenzee, al gebeurt het belangrijkste van mijn onderzoek dus in een kelder in IJmuiden.”

Waddentools Swimway Waddenzee

Het project Waddentools Swimway Waddenzee is een initiatief van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Wageningen Marine Research (WMR) en de Waddenvereniging. Daarnaast zijn Rijkswaterstaat en Sportvisserij Nederland bij het project betrokken. Ook zijn verschillende terreinbeherende (natuur)organisaties betrokken bij de uitvoering van het project en wordt de samenwerking met beroepsvissers op de Waddenzee gezocht. Het Waddenfonds, het ministerie van LNV en de provincies Groningen, Fryslân en Noord-Holland maken het project financieel mogelijk. Het Swimway-project maakt deel uit van het overkoepelende Waddentools-project.

Tekst, foto's en video door Koen Moons in opdracht van Waddentools Swimway Waddenzee.