Beken vallen droog, wetenschap bedenkt oplossingen

Tot in de Middeleeuwen waren venen in en rond beekdalen in Nederland wijd verspreid. In de vorige eeuw zijn veel beken rechtgetrokken om de snelle afvoer van water mogelijk te maken. Daardoor zijn veel beekdalvenen ontwaterd en zijn aangrenzende gebieden van veel beekdalen sterk verdroogd.

Beekdalen zorgen voor natuurlijke drainage van het landschap: het zijn geulen en geschakelde laagten in landschappen met hoogteverschil die water uit het landschap afvoeren; direct via een beek of indirect via afstroming over het maaiveld. Kwel en de toestroming van grondwater is een essentieel onderdeel om voor de waterbalans en de condities van de bodem.

Vernatting

Voor het herstel van de biodiversiteit in aangetaste beekdalvenen is vernatting de belangrijkste maatregel. Hierbij ontstaat een hoge en relatief stabiele waterstand rond het maaiveld. Sinds de jaren 90 zijn vernattingsmaatregelen uitgevoerd in gedegradeerde beekdalvenen. Bij deze maatregelen lag de nadruk op vermindering van de ontwatering binnen het natuurgebied door het dempen van sloten.

Door voldoende vernatting kunnen veenvormende processen in een aantal gevallen weer op gang worden gebracht, maar het kan lange tijd duren voor het systeem weer als een ongestoord systeem gaat functioneren, blijkt uit onderzoek van kennisonderneming KWR en Universiteit Antwerpen in opdracht van Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit. Een veel voorkomend knelpunt is dat de waterstandsdynamiek in beekdalvenen na vernatting nog te groot is en dat speelt de aanwezige planten en mossen parten.

Meer maatregelen

De onderzoekers hebben zich gebogen over extra maatregelen. Daarvoor hebben ze een gebied in kaart gebracht waar de waterhuishouding is hersteld; in het Gasterensche Diep, een zijtak van de Drentse Aa. Een sterke vernatting heeft sinds de jaren ’90 geleid tot een ontwikkeling naar grondwater gevoede moerasvegetatie, schrijven de onderzoekers.

Voorbeelden van maatregelen voor herstel van de waterhuishouding zijn onder andere het beëindigen van onderhoud in sloten, het aanleggen van ‘voorden’ - een verhoging in de beekbodem om het waterpeil in de beek te verhogen én het dempen van lokale ontwatering. Daarnaast kan de bodem van de beek verhoogd worden door het inbrengen van hout in de vorm van boomstronken en takken.

Droogval beperken

Ook in de Achterhoek wordt gezocht naar oplossingen om het droogvallen van beken te voorkomen. In een studie van Hogeschool Van Hall Larenstein en Waterschap Rijn en IJssel worden de meest geschikte maatregelen gezocht om droogval van de Stortelersbeek te beperken. De beek meandert door het gelijknamige landgoed en natuurgebied in Winterswijk.

De kansen in dit gebied om de droogval van de beek te verminderen liggen voornamelijk in het verbeteren van de grondwaterberging. Hierbij kunnen de vroegere watergangen, herstel van natte landen en het aansluiten van de watergang Dambeek weer een belangrijke rol spelen. Bovendien zou het water zo veel mogelijk lokaal moeten infiltreren.

Groenblauwe diensten

Uit het onderzoek blijkt dat de beek over de jaren heen minder toevoer van water heeft gekregen door de ontginning van het Blekkinkveen gebied en de omleiding van de Dambeek. Daarnaast is de landbouw in het gebied sterk toegenomen waardoor de ontwatering ook is toegenomen.

Groenblauwe diensten kunnen helpen bij de bekostiging van eventuele maatregelen. Deze steunmaatregelen zorgen ervoor dat het aantrekkelijk wordt voor landeigenaren om natuur te ontwikkelen op hun land of waterberging te faciliteren. Uiteindelijk zal een combinatie van maatregelen nodig zijn, van boerenstuwen tot het ophogen van de beekbodem en het verwijderen van obstakels, zo vertellen de onderzoekers in dit webinar.

Om eventuele wateroverlast tegen te gaan, rondom Stortelersbeek, kunnen oude watergangen gebruikt worden om bij hoge waterstanden het water over het gebied te kunnen verspreiden. Het nabijgelegen Blekkinkveen-gebied zal naar verwachting worden omgevormd tot natte natuur of een dubbelfunctie krijgen van natte natuur en landbouw.

Nationale klimaatweek

Van 28 oktober tot en met 5 november is het de Nationale Klimaatweek 2021. Er worden allerlei interessante activiteiten georganiseerd en verhalen met het thema klimaat. Op de website iedereendoetwat.nl vind je voor iedereen praktische tips voor een duurzamer leven: wat kan jij doen aan klimaatadaptatie?