Een voedselgemeenschap is een lokaal samenwerkingsverband tussen consumenten en producenten zonder tussenhandel. Consumenten die lid zijn van zo'n samenwerkingsverband hebben zo toegang tot lokaal geproduceerd vers voedsel, en de producenten in het samenwerkingsverband zijn verzekerd van afname voor een eerlijke prijs en van een min of meer gegarandeerd inkomen. In Nederland zijn er verschillende voorbeelden bekend zoals Herenboeren, CSA’s (Community Supported Agriculture) en voedselcollectieven waarbij groepen consumenten samen inkopen bij boeren. Daarnaast worden ook coöperatieve winkels, coöperatieve markten en gebiedscollectieven tot de voedselgemeenschappen gerekend.

Inventarisatie

Uit de resultaten van een verkennend onderzoek door Sandra van Kampen, die op 14 december werden gepresenteerd, blijkt dat in Nederland zo’n 150.000 mensen (ruim 60.000 huishoudens) deel uitmaken van een voedselgemeenschap en op deze manier van vers voedsel worden voorzien. Van Kampen maakt een inventarisatie van de ruim 480 voedselgemeenschappen. In een overzicht zijn alle voedselgemeenschappen per provincie opgenomen.

Het onderzoek sluit aan op de Toekomstverkenningen die de Transitiecoalitie Voedsel begin 2020 publiceerde. In die toekomstverkenningen wordt het voedselsysteem van de toekomst beschreven aan de hand van vijf scenario's die naast elkaar kunnen bestaan. Een voedselgemeenschap is een van die vijf scenario's. De andere vier zijn circulaire landbouw- en voedselsystemen, Personalised Health and Wellbeing, Hight-Tech voedselbouwstenen en Ecologisch Intensief.

Belangrijke drijfveren voor de voedselgemeenschappen zijn democratie, lokaal voedsel, zeggenschap, sociale cohesie en collectief eigendom van grond. Naast dat die voedselgemeenschappen de deelnemers voorzien van vers lokaal geproduceerd voedsel, zorgen ze ook dat mensen meer betrokken zijn bij de productie van voedsel. Het versterkt het bewustzijn.

Rol overheid

Om de ontwikkeling van voedselgemeenschappen te stimuleren, ziet de onderzoeker een rol voor de overheid. Die zou betere randvoorwaarden kunnen scheppen zoals toegang tot grond, financiering en het weghalen of verminderen van beperkende regels of het geven van experimenteerruimte. Daarnaast is kennisdeling belangrijk. Verschillende platforms zoals CSA Netwerk, Herenboeren Nederland, Stadslandbouw Nederland en de Transitiecoalitie Voedsel zouden hun krachten kunnen bundelen om de voedselgemeenschappen beter te ondersteunen, ook in praktische zin.

Bijna 500 voedselgemeenschappen in Nederland