Boeren beloond voor behalen milieudoelstellingen

Het huidige systeem van milieuwetgeving voor de land- en tuinbouw moet op de schop, vindt het nieuwe kabinet. De basisgedachte is om niet langer met middelvoorschriften te werken; boeren moeten juist hun eigen vakmanschap gaan inzetten om milieudoelen te halen. Ook het eerdere advies van de commissie Remkes om de stikstofcrisis vlot te trekken, omarmt deze nieuwe werkwijze. De ‘doelsturing’ zal in eerste instantie worden ingezet voor emissiereductie van stikstof en broeikasgassen, en het verbeteren van de waterkwaliteit. 

Toch vraagt de invoering van doelsturing nog om een grondige voorbereiding, schrijft LVVN-minister Femke Wiersma in het najaar van 2024 aan de Kamer. Binnenkort start een groot praktijkonderzoek naar de uitvoerbaarheid van een maatwerkaanpak voor boerenbedrijven. Dat onderzoek loopt tot en met 2026. De bewindsvrouw verwacht daarom op z’n vroegst volgend jaar de eerste stappen te zetten richting doelsturing. Het zal zich in eerste instantie richten op de melkveehouderij, de intensieve veehouderijsectoren en de akkerbouw.

Prestaties beloond 

Het belonen van agrariërs op basis van de doelstellingen die ze behalen, gebeurt al in tal van provincies. Zo krijgt een proef in het Overijsselse Vilsteren een vervolg op grotere schaal. Ook is er de Brabantse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij en de Drentse pilot van de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw. Bij het keurmerk On the way to PlanetProof is ook sprake van doelsturing, omdat Kritische Prestatie Indicatoren meetellen bij de beloningssystematiek. 

De Monitor Duurzame Landbouw Gelderland is een integrale aanpak, gericht op prestaties voor klimaat, kringlooplandbouw, stikstof, natuur, landschap, water en bodem. Deze is bedoeld om de inspanningen van individuele agrarische bedrijven meetbaar te maken en te monitoren over meerdere jaren. Door medewerking van verschillende publieke en private partijen kunnen beloningen voor behaalde doelstellingen bij elkaar opgeteld worden. Een vergelijkbare werkwijze is ook toegepast bij het Markemodel in de Achterhoek, waarbij boeren inspanningen leveren op de thema’s water, bodem, landschap en natuur.

Intensieve samenwerking 

De Monitor Duurzame Landbouw Gelderland is het resultaat van een intensieve samenwerking tussen zeven verschillende organisaties, waaronder LTO Noord, Provincie Gelderland, Stichting Landschapsbeheer Gelderland en Natuur en Milieu Gelderland. Ze kregen daarbij begeleiding vanuit adviesbureau Boerenverstand. 'We vinden het belangrijk dat boeren perspectief krijgen om duurzaam landbouw te bedrijven', zo staat in de rapportage Monitor Duurzame Landbouw Gelderland. 'We geloven sterk in een aanpak die aansluit bij de specifieke situatie van een gebied en van individuele bedrijven, in plaats van een ’one-size-fits-all’-aanpak.'

'Agrariërs hebben de behoefte om op basis van hun resultaten het gesprek aan te gaan, en samen te verkennen hoe ze verder verbeteringen kunnen doorvoeren. Deze benadering zorgt voor maatwerk en relevante adviezen die echt verschil maken op bedrijfsniveau', is een van de conclusies. 'Door gezamenlijk overleg worden er realistische en haalbare doelen gesteld en resultaten gehaald die worden gedeeld en gevierd. Deze gezamenlijke inspanning draagt niet alleen bij aan duurzaamheid, maar ook aan een versterking van de onderlinge banden en het vertrouwen binnen en buiten de agrarische gemeenschap.'

Drentse melkveehouders 

Drenthe lanceerde in 2018 al een beloningsregeling gebaseerd op doelsturing voor melkveehouders. Voor het vervolgproject, dat begin 2023 van start ging, heeft nagenoeg de helft van de Drentse melkveehouders zich aangemeld. In de regeling staan Kritische Prestatie Indicatoren als stikstofbodemoverschot, fosfaatbodemoverschot, ammoniakemissie, klimaat en weidegang centraal. Boeren leveren daarvoor de gegevens uit de Kringloopwijzer aan. 

De initiatiefnemers in Drenthe pleiten voor het opschalen van doelsturing naar landelijk beleid, als voorwaarde voor het succesvol toepassen van de systematiek. Ze doen ook een reeks aanbevelingen, zoals werken met meerjarige gemiddelden om de effecten van het weer te dempen. Ook zou de financiële waardering moeten groeien, bijvoorbeeld in de vorm van lagere pachtprijzen of waterschapslasten. De Drentse initiatiefnemers zien mogelijkheden om niet alleen naar één boerenbedrijf te kijken, maar naar een heel gebied om daarbinnen doelen te realiseren. 

Beperkingen vanuit Europa 

Doelsturing is niet in alle situaties mogelijk, omdat de Europese regelgeving soms middelen voorschrijft. Ook vraagt de systematiek van agrariërs soms een grotere inspanning dan de huidige middelvoorschriften, waarschuwt minister Wiersma. 'Bijvoorbeeld omdat boeren extra maatregelen moeten nemen om hun bedrijfsgerichte doelen te behalen of als gevolg van rapportageverplichtingen.'

'Een goed borgingsysteem is nodig om prestaties toe te kunnen rekenen aan individuele bedrijven of aan een sector als geheel,' bericht Wiersma. Ook handhaving op het niveau van individuele bedrijven hoort daarbij. Momenteel inventariseert de minister van BBB (BoerBurgerBeweging)-huize met sectoren en andere betrokken organisaties de kansen en knelpunten voor doelsturing. Deze inventarisatie voor de melkveehouderij wordt begin 2025 opgeleverd. Die voor de akkerbouw komt later dat jaar, gevolgd door andere sectoren.