Brabant maakt langetermijnplannen voor beschikbaarheid grondwater

In het rapport ‘Zonder water, geen later’ is een route uitgestippeld tot het jaar 2040. Deskundigen schetsen een samenleving waarin de onbeperkte toegang tot zoet water niet langer is gegarandeerd. ‘Steeds vaker ervaren we de negatieve consequenties van wat droogte betekent voor onze natuur, landbouw, industrie en huishoudelijke consumptie’, zo staat in de inleiding.

Hoe werkt de provincie Noord-Brabant toe naar een grondwatersysteem dat droogtebestendig is, en waarbij zuinig en zorgvuldig watergebruik de norm zijn? Een systeem waarin de natuur zich kan herstellen en ontwikkelen, alle gebruikers over voldoende water beschikken in tijden van droogte en vraag en aanbod van water duurzaam in evenwicht zijn? Dat zijn de vraagstukken waarmee de commissie Droogte, onder leiding van oud-minister Melanie Maas Geesteranus, aan de slag is gegaan.

Meer water infiltreren

Om droogte de baas te zijn, moeten de grondwaterstanden in de gehele provincie structureel omhoog, oordeelt de commissie. Dat betekent in de praktijk meer water vasthouden in plaats van afvoeren, minder grondwater onttrekken met name door de landbouw en industrie en tot wel 150 miljoen kuub per jaar meer infiltreren. ‘Deze maatregelen vragen om waterbesparing en meer circulair watergebruik’, vindt de commissie.

Rondom het hele Natuurnetwerk Brabant en het bekensysteem zijn bufferzones nodig waarin beperkingen zullen worden opgelegd aan het onttrekken van grondwater. De experts adviseren vernatting en peilverhoging in deze gebieden die tegelijkertijd moet bijdragen aan andere ruimtelijke opgaven, zoals de stikstofreductie, het verbeteren van de waterkwaliteit en verduurzaming van de landbouw.

Stevige prijsprikkel

Om het drinkwatergebruik terug te dringen, is een stevige prijsverhoging noodzakelijk, zowel voor grootgebruikers als voor consumenten. De commissie vindt deze maatregel een geschikt middel, ‘maar er kan ook worden gedacht aan het creëren van een markt waar waterdiensten kunnen worden geleverd, dan wel gekocht’.

Voor grootverbruikers in de provincie willen de experts een substantieel hoger basistarief voor leidingwater, dat stijgt naarmate er meer wordt verbruikt. Voor consumenten is het voorstel om met een zogenaamd gestaffeld tarief te werken, met een basistarief om in de essentiële levensbehoeften te voorzien. Daarnaast wil de commissie het slaan van grondwaterputten beperken door dat vergunningsplichtig te maken of financieel te belasten. De commissie stelt voor daarbij ook bestaande beregeningsputten mee te nemen.

Landbouw en industrie

Dat alles betekent dat bedrijven die water onttrekken, zoals de industrie en landbouw, maatregelen moeten nemen om veel meer water te hergebruiken. Daarbij dienen sectoren netto evenveel water te infiltreren als te onttrekken. Boeren die in de buurt liggen van een rioolwaterzuiveringsinstallatie zouden gezuiverd effluent van water kunnen benutten. Volgens de commissie zouden de waterschappen de kosten voor deze aanvullende zuivering kunnen dragen.

Afhankelijk van de ernst van de droogte staat de landbouw voor een besparingsopgave van ongeveer 40 procent op het grondwaterverbruik. De onttrekkingen van de landbouw voor beregening vinden met name plaats in tijden van neerslagtekort. Daarom wil de commissie grondwaterstanden op perceelniveau verhogen, zodat de irrigatiebehoefte afneemt. Ook het investeren in het vergroten van het waterleverend vermogen van de bodem is een voorgestelde optie.

Drinkwater uit de bodem

Noord-Brabant is de eerste provincie waarvoor een verregaand plan tegen de droogte is gemaakt. De commissie Droogte is in het leven geroepen door het Breed Bestuurlijk overleg Grondwater, waarin de provincie, de drie Brabantse waterschappen, natuur- en milieuorganisaties en landbouworganisatie ZLTO samenwerken.

Brabant voert veel water af en onttrekt ook veel grondwater, vooral voor drinkwater. Brabant Water, dat vrijwel al het drinkwater uit de bodem haalt, moet volgens het rapport op zoek naar andere bronnen, zoals brak of zout water. Ook is een aanpassing van het Bouwbesluit nodig om hergebruik van neerslag als huishoudelijk water mogelijk te maken, voor toilet en wasmachine, zegt de commissie.

Droge zomers

In 2018, 2019 en 2020 kampte de provincie al met soms grote watertekorten als gevolg van zeer droge zomers. Boeren hadden droogteschade. Datzelfde gold voor de natuur. Ecosystemen stonden onder druk vanwege droogvallende beken en vennen.

Ook in de steden was de droogte voelbaar door schade aan het groen, afnemende waterkwaliteit en hittestress, versterkt door het zogenaamde ‘hitte-eiland effect’, het verschijnsel dat de bebouwde omgeving warmer is dan het omliggende buitengebied. Diverse drinkwaterbedrijven in ons land luidde de noodklok over de toekomstige beschikbaarheid van voldoende kraanwater.