Broedplekken voor het opzetten van regionale voedselsystemen

Een op de drie Nederlandse boeren en tuinders gaat stoppen, een op de drie houdt vast aan een intensieve bedrijfsvoering, mede dankzij innovaties in de stal en de teelt. En een op de drie gaat het roer omgooien en kiest voor verbreding van de boerderij en een natuurinclusieve bedrijfsvoering. Dat is de voorspelling van vooraanstaand boer en filosoof Jan Huijgen uit Bunschoten-Spakenburg.

Hij behoort zelf tot de laatste categorie. De familie Huijgen werkt al dertig jaar aan de verbreding van de Eemlandhoeve. Het is een ‘burgerboerderij’ met een proeflokaal, overnachtings- en trouwlocatie, vergaderplek, zorgkant, winkel, de teelt van groente, kruiden, het houden van rundvee en natuurbeheer. Kortom: een multifunctionele hoeve.

Regionaal voedselsysteem

Jan Huijgen werkt met in totaal veertien boeren en tuinders aan een regionaal voedselsysteem in de Eemvallei, rondom Amersfoort. Het idee is dat boer, burger en bestuur samenwerken aan een toekomstbestendig platteland. Omwonenden kunnen aanhaken als vrijwilliger, als afnemer van boerenproducten of zelf investeren in een van de boerenbedrijven in het ‘voedsellandschap’.

Maar de plannen reiken verder. De komende vijf jaar zal het GLB-fieldlab Eemvallei Voedsel Campus vorm krijgen. Dit wordt een broedplaats waar onderzoek en educatie rond thema’s als voedsel, omgeving, landbouw, en gezondheid (#VOLG) centraal komen te staan. Daarnaast is er ruimte voor startende bedrijven die boeren en regionale ambachtelijke voedselverwerkers kunnen begeleiden in hun missie van een regionaal voedselsysteem.

Een levendige community creëren

“Denk bijvoorbeeld aan een mobiele snijderij of kaasmakerij waardoor boeren en tuinders makkelijk producten op het eigen bedrijf kunnen verwerken en lokaal kunnen gaan verkopen”, zegt Huijgen. “We zoeken daarnaast naar nieuwe manieren om jongeren voor lokale gezonde voeding te enthousiasmeren, bijvoorbeeld via kooklessen of nieuwe ambachtelijke verwerking. Uiteindelijk willen we een levendige community worden waarbinnen kennispartners, maatschappelijke organisaties en agrofood-ondernemers en inwoners, jong en oud, elkaar inspireren en ondersteunen.”

Daarbij richt de Eemlandhoeve zich op de relatie tussen voedsel en gezondheid. “We weten steeds meer over het verband tussen de microbiologie van de bodem en het microbioom van een mens. Goed eten, een mooie omgeving, natuurlijke landbouw en een gezond leven koppelen we daarom hier allemaal aan elkaar”, zegt Huijgen. “Door het ondersteunen van lokale boeren en ondernemers creëren we ook een robuuste lokale economie.”

Gezonde producten

Ook in de Achterhoek bouwen boeren en tuinders aan een regionaal voedselnetwerk. Zij komen sinds een jaar geregeld bij elkaar over de vloer om inzicht te krijgen in elkaars bedrijfsvoering en kennis en ervaring uit te wisselen. “Met tien ondernemers hebben we een tal van agrarische sectoren vertegenwoordigd”, weet Jacqueline Bulsink, een van de projectleiders in de Achterhoek. “We kwamen er al snel achter dat deze boeren gezamenlijk de Achterhoekse gezonde Schijf van Vijf kunnen vullen! Met eiwit in de vorm van zuivel, vlees en noten, granen en aardappels, groente en fruit, oliën en theekruiden.”

“We kijken samen met boeren wat nodig is voor een voedsellandschap. Het gaat daarbij niet alleen om hoe de productie invloed heeft op het omliggende land, maar ook hoe het bijdraagt aan de sociaaleconomische context “, zegt Bulsink, opgeleid tot bioloog en opgegroeid in de Achterhoek. “De ene ondernemer heeft al een boerderij waar burgers in participeren en de ander heeft alleen nog een melktap en wil graag nieuwe stappen gaan zetten. Met elkaar kom je tot nieuwe inzichten en frisse ideeën.”

Economie en ecologie

In een toekomstbestendige agrarische bedrijfsvoering gaan economie en ecologie hand in hand, zo klinkt het in de Eemvallei en de Achterhoek. Een van de inspiratiebronnen daarbij is het werk van econoom Kate Raworth. Zij betoogt dat je welvaart als fundament nodig hebt om mensen toegang te geven tot gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting, maar dat economische ontwikkeling begrensd is door ecologische plafonds.

Die filosofie, wereldwijd bekend als de donuteconomie, is bij Aeres Hogeschool vertaald door lector Ron Methorst naar een BoerenBoom die op zestien uiteenlopende thema’s het complete boerenbedrijf in beeld brengt: van dierenwelzijn en boer-burgerrelaties tot bodemgezondheid en luchtkwaliteit. “Met de 16 thema’s van de BoerenBoom in de hand, hebben we samen met boeren en tuinders in kaart gebracht hoe ze er nu voor staan, waar ze naartoe willen en hoe toekomstbestendig hun bedrijfsvoering is”, zegt Bulsink.

Verbind mensen aan boerderij

Die inzichten worden vervolgens gebruikt om Boerenplannen te maken die passen in het landschap en bijdragen aan biodiversiteit, een gezonde bodem en schoon water. “Iedereen doet dat op zijn of haar eigen manier, maar de kern is hetzelfde; mensen betrekken bij en verbinden aan de boerderij”, zegt Bulsink. Huijgen: “Van daaruit voeren we een Boerencampagne waarin we burgers vragen om commitment en bestuurders om daadkracht om het voedsellandschap te verwezenlijken.”

Bij de deelnemende boeren en tuinders is vaak het hele gezin nauw betrokken. “Aan de keukentafel vinden hele mooie gesprekken over de toekomst plaats. Iedereen krijgt zo beter zicht op waar het boerenbedrijf heen beweegt”, verwoordt de biologe. “We zien wel dat de arbeidsdruk overal veel te hoog is en het inkomen te laag. Maar we zien ook nieuwe initiatieven ontstaan en deelnemers die samen optrekken. De een verwerkt de thee van de ander en een ander kan zijn producten weer kwijt in een boerderijwinkel van een collega.”

Werkplaats Netwerk Platteland 'Verbonden veerkrachtige landbouw, de toekomst van de boer' 

Twee keer per jaar organiseert regieorganisatie GLB een werkplaats Netwerk Platteland, waar ondernemers zoals die van BEEdivers hun kennis en ervaring delen. Op 15 november 2024 vindt de vierde editie van de Werkplaats Netwerk Platteland plaats met het thema: ‘Verbonden veerkrachtige landbouw, de toekomst van de boer’. Agrarische ondernemers gaan met elkaar in gesprek over veerkrachtige landbouw. Er zijn interactieve sessies over onder meer regeneratieve landbouw en circulaire verdienmodellen, en je kunt een bezoek brengen aan De Maashoeve. Dit is dé kans om kennis te delen, experts te ontmoeten en te netwerken met vakgenoten. Meer informatie en de mogelijkheid om aan te melden vind je op de website van Netwerk Platteland.