Duurzame toekomst De Maasduinen door samenwerking

Langs de Maas, vanaf Heijen tot aan Arcen in Noord-Limburg ligt de ruim 4.500 hectare van Nationaal Park De Maasduinen. Het park kent een rivierlandschap met aan de ene kant de Maas en op de oever rivierduinen. Sommige duinen zijn wel tot een meter of 20 hoog. Achter de rivierduinen ligt een vlak en groot uitgestrekt landbouwgebied dat doorloopt tot aan de andere kant de Duitse grens. Het is het enige park in Nederland waar rivierduinen op zo’n grote schaal aanwezig zijn, en waar landbouwpercelen zo vervlochten zijn met de natuur. Dat maakt het gebied uniek en kwetsbaar. De gemeente Bergen heeft vijf jaar geleden besloten dat duurzaamheid een belangrijk thema is en dat wordt nu gerealiseerd in het landschap.

In de zomerreeks van 2024 spreekt Groen Kennisnet met verschillende betrokkenen en vraagt ze naar hun kijk op de transitie naar een duurzaam landschap.

Ruim dertig jaar geleden is Antoon Splinter verliefd geworden op deze regio. “Door de diversiteit is dit gebied misschien wel één van de mooiste gebieden van de wereld. Ik kom nog steeds plekjes tegen waarvan ik denk ‘O wat is dít mooi!’. Dat is heel veel waard. Dat is waarom ik De Maasduinen zo bijzonder vindt.” Acht jaar geleden is Splinter gevraagd om wethouder in de gemeente Bergen te worden. Zijn portefeuille: Ruimte en Financiën. Eén van zijn uitdagingen was een balans vinden tussen de belangen van iedereen die in deze gemeente leeft, woont, werkt en recreëert.

Status De Maasduinen

Op het moment dat Splinter begon als wethouder, werd hij ook vice-voorzitter van het Nationaal Park De Maasduinen. 90% van De Maasduinen ligt namelijk binnen de gemeente Bergen. Een unieke situatie volgens Splinter.

Hij vertelt dat de naam Nationaal Park geen rechtspositionele status had en niet stond ingeschreven bij de Kamer van Koophandel (KvK). De provincie betaalde een bedrag voor een onafhankelijke voorzitter en verder was er niets geregeld. Toen de provincie zes jaar geleden met de financiering stopte, werd Splinter ad interim-voorzitter.

“Samen met mijn collega’s van het overlegorgaan Nationale Parken heb ik toen gezegd: 'We moeten een aantal dingen doen en dat is kijken vanuit kracht en niet vanuit angst én we moeten ons in onze toekomstplannen niet alleen beperken tot de natuurkant van het verhaal’. Ik spreek zelf niet graag over de term natuur, want nagenoeg alle natuurgebieden in Nederland zijn in hoge mate door mensenhanden gemaakt en moeten intensief worden beheerd.”

De Marke Stichting

Gemeente Bergen is grootgrondbezitter. Bijna de helft van De Maasduinen is in eigendom van de gemeente. “We werken al 25 jaar samen met De Marke Stichting, de erfpachter en beheerorganisatie van onze bos- en natuurterreinen. Omdat De Marke Stichting erfpachter is, had de gemeente dus weinig over het beheer te zeggen. Als gemeente hebben we vorig jaar besloten om onze gronden in langjarige erfpacht onder te brengen bij De Marke Stichting.”

Transitie landbouw

In opdracht van de gemeente werkt De Marke Stichting aan de transitie binnen de landbouw. ''Hoe? Dat is de grote zoektocht. Daarvoor zijn we met iedereen aan het praten. Als gemeente hebben we er in ieder geval voor gezorgd dat de transitie niet meer 1 op 1 afhankelijk is van de grillen van de markt en de politiek. Een stichting met een ideële doelstelling realiseert de transitie. Dat is voor mij ongelooflijk belangrijk. Vervolgens zijn we nu bezig met wat wij noemen een ‘coalition of the willing’, boeren die dit ook zien, zoals bijvoorbeeld in de pilot toekomstbestendige landbouw.”

Omarmen agrarische sector

De discussie over de toekomst van het Nationaal Park De Maasduinen kon niet gevoerd worden zonder de agrarische sector, vindt de wethouder. Want het is een sector die belangrijk is voor de gemeente Bergen. “We hebben de agrarische sector omarmd. Waarom praat je niet met de boeren als je het over de boeren hebt? Dat vind ik raar. Je kunt beter kijken naar wat de landschappelijke kwaliteiten en biodiversiteitsbehoeften zijn, en op basis van samenwerking kijken naar wat je kunt bereiken.”

Herstel Maasheggenlandschap

Binnen het programma ‘Van Nationaal Park tot regionaal landschap’ is het herstel van het Maasheggenlandschap een belangrijke pijler. De gemeenten Bergen, Gennep en Mook en Middelaar, hebben samen met de provincie Limburg, ruim vijf miljoen euro in een pot gestopt om in de gehele noordelijke Maasvallei het heggenlandschap te herstellen. Natuurrijk Limburg zorgt voor de administratieve afhandeling. Oude kaarten zijn gebruikt om te bepalen waar de heggen het beste geplant kunnen worden. “Inmiddels gaan we richting de 40 kilometer wat we aan het herstellen zijn in dit gebied. Het grote verschil met de subsidies zoals de eco-regeling (Gemeenschappelijk landbouwbeleid) en vanuit het ANLb (Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer) is dat de boeren die meedoen, 25 jaar beheer en onderhoud gegarandeerd krijgen.”

Recreatiedruk

De Maasduinen is een populair recreatiegebied. Het is zo populair dat ervoor gezorgd moet worden dat de kwetsbare natuur beschermd wordt. Het overlegorgaan van het Nationaal Park heeft daarvoor drie zones van intensivering bepaald, waarbij in de kwetsbare gebieden plek is voor extensivering. Door bijvoorbeeld paden af te sluiten, wordt de bereikbaarheid van het gebied moeilijker gemaakt. ''Dit wordt nu gedaan waardoor inwoners de beperkingen ervaren, maar als ik het uitleg dan snappen mensen het vaak wel. Het gaat niet alleen om het gelukkig houden van de 13.000 inwoners van de gemeente, maar ook om mogelijk overlast door de vele bezoekers in het gebied te bepalen.'' In het Omgevingsplan van 2017 van de gemeente, waarbij de grootschalige ontwikkeling van een energielandgoed en het Maasdal mogelijk werd, is al aangegeven dat gemeente Bergen naar zowel een intensivering als een extensivering toe wil. “Als je niet uitkijkt vindt iedereen dat de natuur van iedereen is. Sinds Corona is het nog drukker geworden dan normaal en merken we dat dit niet de bedoeling kan zijn, want daar is de natuur veel te kwetsbaar voor. Dan gaat het uiteindelijk allemaal kapot.”

Boer als terreinbeheerder

Door op een andere manier agrarisch te ondernemen, kan volgens Splinter op termijn, met vallen en opstaan, een goede boterham worden verdiend. ''Als we in de transitie de boer gaan zien als terreinbeheerder, en de boer ook als terreinbeheerder gaat handelen, dan hebben we wat gewonnen. Uiteindelijk moet het een gebied worden waarin landschappelijke kwaliteiten en biodiversiteit samengaan met agrarische werkgelegenheid, omdat ik denk dat ons gebied te waardevol is om voor de agrarische sector geen toekomst te hebben. Als we in dat proces gemeente Bergen een klein beetje mooier kunnen maken, dan hebben we het niet slecht gedaan.”