Erkenningen fipronil en effecten op gezondheid van mens en dier

Gewasbescherming

De stof fipronil is in Europa toegelaten voor gebruik als gewasbeschermingsmiddel, in middelen voor zaadbehandeling. De European Food Safety Authority (EFSA) heeft fipronil geëvalueerd voor het gebruik als insecticide in zaadbehandelingsmiddelen. Op basis van de conclusies van deze evaluatie heeft de Europese Commissie fipronil opgenomen in de lijst van toegelaten werkzame stoffen voor een periode van tien jaar eindigend op 30 september 2017. Hierbij zijn wel een aantal risicobeperkende voorwaarden van kracht ter bescherming van mens en milieu. Uit later onderzoek bleek dat zaden die met fipronil behandeld zijn een hoog acuut risico inhouden voor bijen. De Europese Commissie heeft daarom in 2013 de voorwaarden voor erkenning van de stof aangescherpt. Zaden die met fipronil zijn behandeld mogen niet worden gebruikt of in de handel gebracht. Uitzonderingen zijn zaden die in kassen worden gezaaid en zaden van prei, ui, sjalot en koolsoorten die op het veld gezaaid worden maar vóór de bloei worden geoogst.

Toelatingen

In Nederland is één middel op de markt, te gebruiken om bepaalde plantenzaden te beschermen tegen aantasting door insecten. Onderzoeken laten zien dat de stof níet voorkomt in de eetbare delen van de plant. Daarom is het middel als veilig beoordeeld. Daarnaast is één biocidemiddel op basis van fipronil toegelaten voor de Nederlandse markt. Dit middel, een gel die in kieren wordt aangebracht, mag uitsluitend worden gebruikt door professionele bedrijven bij het bestrijden van kakkerlakken. Deze bedrijven mogen het middel alleen toepassen in ruimtes waarin geen mensen of dieren komen. Fipronil zoals nu gebruikt in de pluimveesector tegen bloedluis, is niet toegelaten als biocide en dus verboden. Toegelaten biociden hebben altijd een nummer van 4 tot 5 cijfers en aan het eind een 'N' (bijvoorbeeld: 23456N) of 11 cijfers (bijvoorbeeld NL-0001234-0000) en zijn op te zoeken in de Toelatingen databank.

Gebruik bij honden en katten

In de praktijk wordt fipronil verder bij huisdieren gebruikt, als actief bestanddeel in diergeneeskundige producten tegen vlooien, mijten en teken. Bij honden en katten werkt het middel overigens zo’n 5 weken tot 2 maanden nadat het is toegediend en in de bloedbaan is terechtgekomen. Er zijn in Nederland 157 registraties afgegeven voor diergeneesmiddelen die fipronil bevatten. Een registratie wil niet zeggen dat die middelen ook allemaal in de handel zijn. Vaak ook gaat het om dezelfde producten, maar dan van een andere fabrikant of in een andere dosering, die afhankelijk is van het gewicht van het te behandelen dier. Uiteindelijk gaat het om niet meer dan twintig verschillende producten. Volgens het National Pesticide Information Center is fipronil bij opname via de huid minder toxisch dan wanneer het wordt ingenomen. De bijverschijnselen zijn minimaal. Fipronil is vele malen dodelijker voor insecten dan voor zoogdieren, en daardoor kan het redelijk veilig gebruikt worden als insecticide. Uit proeven met ratten bleek wel dat de stof in hoge doseringen schildkliertumoren veroorzaakt.

Humane gezondheidsrisico's

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt fipronil voor de mens als 'matig toxisch'. In grote hoeveelheden (bijvoorbeeld bij langdurige consumptie) kan het schade toebrengen aan nier, lever of schildklier. Mensen komen via huisdieren waarschijnlijk meer met fipronil in aanraking dan via besmette eieren. In beide gevallen lijken de risico voor mensen beperkt te zijn. Als het aantal eieren dat het Voedingscentrum aanbeveelt - 1-2 eieren per week voor kinderen tot 4 jaar en 2-3 eieren per week voor iedereen ouder dan 4 jaar - wordt gecombineerd met het hoogste gehalte aan fipronil dat is gevonden, wordt de grenswaarde die voor een kortdurende blootstelling geldt in geringe mate overschreden. Dit geldt vooral voor kinderen, omdat de concentratie fipronil per kilogram lichaamsgewicht door hun lagere lichaamsgewicht relatief hoger is.

Bij het druppelen of sprayen van honden en katten zijn de risico's ook beperkt, zeker als de waarschuwingen voor toediening in de bijsluiter worden opgevolgd. Fipronil wordt slecht opgenomen door de huid, en door de handen goed te wassen na het opbrengen van de vloeistof, wordt voorkomen dat mensen het zelf binnenkrijgen. Uit voorzorg schrijven fabrikanten in de bijsluiter dat behandelde dieren 24 tot 48 uur niet geaaid mogen worden of ze bevelen het gebruik van handschoenen aan.

(Bron foto: Fipronil-3D-spacefill_Wikimedia_Jynto)