Gezonde bodem voor een vitaal bos

De ecologie van bosbodems is complex. De verschillende bodemorganismen zoals schimmels, aaltjes en springstaarten spelen een belangrijke rol in de huishouding van voedingsstoffen die zo de vitaliteit van de begroeiing beïnvloeden. Een vitaal bodemecosysteem is essentieel voor een vitaal bos. Maar de biodiversiteit in de bodem staat ook onder druk door vermesting, verzuring en verdroging. Omdat niet goed bekend is hoe je de biodiversiteit in de bodem kunt behouden of herstellen, besteedde Vakblad Natuur Bos Landschap in een reeks artikelen aandacht aan bosbodems.

Bodemecosysteem

In het artikel 'De rol van de bodemfauna in oude bosbodems' beschrijft het vakblad hoe schimmels organische stof afbreken en zo zorgen dat die stoffen beschikbaar komen voor de vegetatie. Dat is belangrijk omdat veel bossen Nederland vooral voorkomen op armere zandgronden in Drenthe, Veluwe en Noord-Brabant. Een belangrijke rol is weggelegd voor mycorrhiza-schimmels die samenleven met planten. En voor de ontwikkeling van schimmels zijn springstaarten en mijten weer belangrijk. De dichtheden van mijten en springstaarten kunnen in bosbodems hoog oplopen, tot wel bijna 400.000 individuen per vierkante meter. Het aantal soorten is in oude bodems veel groter dan in jonge bodems; de diversiteit is groter.

Verstoring van deze bodemfauna ontstaat door bodembewerkingen zelf, en door het weghalen van de vegetatie in het voorjaar of zomer, waardoor de bodem uitdroogt. Veel soorten kunnen slecht tegen droogte. Verstoring door zwaar materieel is ook schadelijk. Wil je de diversiteit van de bosbodem in stand houden, dan is grootschalige oogst in het groeiseizoen uit den boze en wanneer de oogst dan wel wordt uitgevoerd mag de bodem niet ingrijpend worden beroerd met zware belasting door materieel.

Mycorrhiza

In het artikel 'Functionele diversiteit mycorrhiza-schimmels onder druk door stikstofdepositie' gaat het vakblad dieper in op de rol van de met bomen samenlevende mycorrhiza-schimmels. In Nederland komen zo'n 900 soorten ectomycorrhiza-vormende paddenstoelen voor. Bekende voorbeelden zijn: vliegenzwam, cantharel, eekhoorntjesbrood en truffels. Je ziet ze onder eik, beuk, linde, berk, den en fijnspar. Die mycorrhiza-schimmels spelen een sleutelrol in het bosecosysteem. Ze zorgen dat voedingsstoffen voor bomen beschikbaar worden en zorgen voor bescherming tegen droogte, ziekteverwekkers en zware metalen.

De meeste soorten hebben voorkeur voor stikstofarme bodems. Stikstofverrijking door de N-depositie uit de lucht, leidt tot afname, tot wel 90%. In middeloude bossen zijn veel soorten verdwenen. In het artikel wordt uitgelegd hoe de stikstofkringloop samenhangt met de ontwikkeling van de schimmels en worden enkele handvatten voor beheer genoemd.

Eikensterfte

Een specifiek voorbeeld van het effect van bodschimmels en mycorrhiza-schimmels in het bijzonder komt aan de orde in het artikel over eikensterfte. De oorzaak van dit sterven is complex. Ongunstige weersomstandigheden, droogte, in combinatie met een verstoorde mineralenhuishouding en kaalvraat door insecten maken dat de vitaliteit van bomen sterk achteruit gaat. De verzwakte bomen worden dan vatbaar voor secundaire aantasters als de sombere honingzwam (Armillaria ostoyae) en de eikenprachtkever (Agrilus biguttatus). Groen Kennisnet berichtte hier eerder over.

Bosbodembeheer

Nederland heeft voornamelijk jonge bossen, bossen die maximaal 150 jaar oud zijn. De bossen zijn aangelegd op arme gedegradeerde zandgronden in Drenthe, op de Veluwe of Noord-Brabant. In veel bosgrond is een tekort aan stoffen als calcium (Ca), magnesium (Mg) en kalium (K). Wat kun je er aan doen? Wat zorgt ervoor dat een bodemecosysteem zich in een bosbodem kan ontwikkelen? En hoe kun je daar als beheerder zo goed mogelijk op inspelen? Kun je niet simpelweg kunstmest strooien? Het vakblad legt het uit in het artikel 'Negen vragen over ecologie van bosbodems' en verwijst bovendien naar het onderzoeksrapport Ecologie van bosbodems van Alterra.

Tot slot gaat het vakblad in het laatste artikel 'Dezelfde bomen, maar toch een ander bos' in op de bosfauna. Stikstof heeft via de eiwithuishouding van flora en fauna een groot effect heeft op een aantal van de negatieve trends in de broedvogelbevolking in een bos. In het artikel legt het vakblad uit wat het effect is van stikstofdepositie op bovengrondse bosfauna.

(Bron foto: fotowedstrijd Groen Kennisnet, foto Jaco Janse)