Hoe ga je om met klimaatverandering in de akkerbouw?

De druilerige zachte winters in Nederland lijken steeds meer op die in Zuidwest-Frankrijk, relatief nat, vochtig en warm. Tegelijkertijd hebben we de lentes van het Zuidoost-Franse Nice van 50 jaar geleden: relatief warme en droge voorjaarsperiodes. In de zomers is het verzengend warm. Tegenwoordig is Nederland dus klimatologisch gezien bijna Frankrijk.

Natter en droger

Het wordt niet alleen droger, klimaatexpert Peter Siegmund van het KNMI legt uit dat Nederland óók vochtiger zal worden: door temperatuurstijging zit er meer vocht in de lucht. Het gevolg is dat uit buien gemiddeld meer water in korte tijd naar beneden komt. Door deze stortbuien zullen lokale verschillen in hoeveelheid water toenemen. Toch is dit niet hele verhaal, want als de zon langer schijnt verdampt er ook meer. Daarbij komt dat elke 1 graad temperatuurstijging, 2% extra verdamping betekent. Daarom loopt het vochttekort op landbouwpercelen en in de natuur ’s zomers snel op.

Voor de landbouw is vooral verdroging een belangrijk thema. Niet alleen doordat er minder regen valt, maar vooral doordat er meer water verdampt. Dus hoe lang mag je in de zomer nog beregenen? Verdamping is een “langzame killer” waarschuwt Siegmund. Droogte door verdamping krijgt vaak pas de aandacht als het al té droog is, terwijl je dat eigenlijk moet zien voor te blijven.

Bodemgesteldheid

De bodemgesteldheid is erg belangrijk om opgewassen te zijn tegen droogte en stortbuien. Hoewel elke boer zal zeggen dat een gezonde bodem onmisbaar is, is helaas de bodemstructuur op veel plaatsen niet toegerust op de gevolgen van klimaatverandering. Steeds vaker krijgen ondernemers last van droogte- en waterschade.

Een gezonde bodem heeft een goede structuur, met kleine klontjes aarde. De bodem is doorworteld en er zitten veel regenwormen in. Doordat de regenwormen gangen graven tot diep in de bodem, is de afvloeiing van water op het perceel beter. Praktijkervaring wijst uit dat in sommige gevallen de afvloeiing daardoor zelfs kan verdubbelen. Gewassen en groenbemesters gebruiken de gangen ook om dieper te wortelen.

Zo’n goede bodemstructuur kan je bereiken door het toevoegen van voldoende organisch materiaal. Dan verbetert de bodemstructuur en daarmee het infiltrerend vermogen van de bodem. Door het gezonde bodemleven heb je ook geen ploegzool meer waardoor je minder last hebt van plassen water op het land na stortbuien. Daarnaast is het gebruik van lichtere machines ook belangrijk. Ook kun je het beste niet op het land gaan wanneer de omstandigheden niet goed zijn.

Stresstest

Daan Verstand, onderzoeker klimaatbestendigheid van Wageningen University & Research, berekent de gevolgen van klimaatverandering voor verschillende gewassen. Hij heeft een bedrijfsgerichte stresstest ontwikkeld die per gewas de verwachte verliezen in kaart brengt. Met behulp van deze stresstest kan je bijvoorbeeld een afweging maken voor welke gewassen teelttechnische aanpassingen nodig zijn, zoals druppelirrigatie of een andere vorm van bodembewerking.

Het onderzoek van Verstand toont aan dat pootaardappelen en zaaiuien in Nederland het kwetsbaarst zijn bij extreme nattigheid en droogte of door verzilting van het water. Anderzijds zijn fruit of bolgewassen weer gevoeliger voor hagelschade, net als de glastuinbouw. Ook veehouders kunnen geraakt worden, want maisteelt en grasgroei zullen bij aanhoudende droogte ook last krijgen van droogtestress.

Voor de meeste bedrijven zullen teeltmaatregelen op de plek zelf voldoen om het gewas aan te passen aan bijvoorbeeld waterschade en droogte. Op termijn kan ook het bouwplan aangepast worden: eiwitgewassen zoals soja en sorghum kunnen beter tegen hittegolven.