Klimaatverandering en vissen: gevolgen en oplossingen

Klimaatverandering zorgt voor twee hoofdproblemen voor vissen: wateren die droogvallen tijdens lange perioden van droogte en zuurstofgebrek in het water door extreme regenbuien. Het Wereld Natuur Fonds brengt de gevolgen voor natuur rond de rivier door droogte in kaart, die gaan van habitatverlies tot vissterfte. De problemen verschillen per regio, laat het vakblad Visionair zien. En de antwoorden op de problemen dus ook. Het vakblad verhaalt ook van de visambulance, die uitrukt als vissen moeten worden verplaatst.

Met loeiende sirenes

Voor noodgevallen waarbij vissen verplaatst moeten worden, is er de visambulance. Deze ambulance bevat alles wat nodig is om vissen in een noodsituatie te verplaatsen. De aanhanger is gezamenlijk aangeschaft door de Hengelsportfederaties van Nederland. Vrijwilligers voor een reddingsactie komen via de federaties en uit de sportvisserswereld. De benodigde kennis voor het diervriendelijk verplaatsen van de vissen doen de vrijwilligers op in speciale cursussen.

De visambulance is er voor noodgevallen, maar de oorzaak van het droogvallen moet worden aangepakt. Frank Bosman van Hengelsport Federatie Midden Nederland somt in het artikel op: “Het beste is natuurlijk dat we de klimaatverandering stoppen, in ieder geval voor zover we dat we dat als mensheid in de hand hebben. Verder kun je bijvoorbeeld denken aan het natuurlijker inrichten van oppervlaktewateren, het verwijderen van obstakels voor vismigratie, het inrichten van overlevingsplekken of het voorkomen van overstort bij hoosbuien.” Mede daarom is in Midden Nederland het droogteplatform opgericht, waar waterschappen, boerenorganisaties en sportvissers samen aan tafel zitten. Er zijn inmiddels gezamenlijke afspraken gemaakt over het waterpeil.

Regionale verschillen in problematiek

Overal in Nederland ondervinden vissen tegenspoed als gevolg van de klimaatverandering. Het artikel ‘Op het droge’ in het vakblad Visionair schetst de verschillende effecten van droogte per regio. Zo hebben vissen in de kustprovincies last van verzilting, met verstoorde voortplanting en sterfte tot gevolg. In de veenweidegebieden spelen bodemdaling en verzakking een rol, waardoor opgeslagen voedingsstoffen uit het veen vrijkomen. Dat leidt tot troebel water en zuurstofgebrek in het water. Op de hoge zandgronden vallen oppervlaktewateren droog en in de steden treden blauwalg, botulisme en zuurstofgebrek in het water op.

Effecten van droogte op riviernatuur

Het WWF duikt dieper in de effecten van droogte op de natuur rondom de Nederlandse rivieren. Dit zijn de gevolgen van droogte:

• afname van het areaal waternatuur,
• geheel of gedeeltelijk wegvallen van stroming,
• uiterwaarden en nevengeulen die droogvallen,
• stijgende watertemperatuur,
• eutrofiëring,
• afname zuurstofgehalte,
• verminderde waterkwaliteit.

In de Waal en IJssel heeft het droogvallen van de (neven)geulen de grootste impact. Veel riviervissen verliezen hiermee hun paai- en rustplek langs de gehele rivier, omdat het droogvallen overal gelijkmatig verloopt. Het verlies van paaigronden betekent minder jonge vis.

In de Maas is het belangrijkste droogte-effect een verslechtering van de waterkwaliteit door zuurstofgebrek, eutrofiëring, stijgende temperaturen en meer verontreiniging. Dat betekent vissterfte en disbalans in het gehele ecosysteem. Soorten die bijvoorbeeld beter tegen warmer water kunnen, overleven warme en droge perioden en komen dan in grotere aantallen voor.

Oplossingen

Regionale problemen vraagt om regionale oplossingen. Verspreid door Nederland worden deze al in de praktijk toegepast:

• De VISparel is een diepe retentievijver die relatief schoon regenwater van woningdaken opvangt via een gescheiden rioolstelsel. Door de diepte is de vijver minder gevoelig voor droogvallen.
• Op verschillende plekken in Nederland worden rechte sloten omgevormd naar de meanderende beken die ze ooit waren. Deze beken bieden de vis schuilmogelijkheden en in het voorjaar een paai- en opgroeigebied. Daarnaast kunnen de beken water vasthouden in een periode met een neerslagoverschot.
• In het veenweidegebied wordt geëxperimenteerd met hogere en meer flexibele waterpeilen, ander beheer van de sloot(kant), andere vormen van landbouw en nieuwe typen (onderwater)drainage.
• In de Waal bij Tiel zijn langsdammen aangebracht, waardoor een meestromende nevengeul is ontstaan. De oorspronkelijk nevengeulen van de grote rivieren vallen steeds vaker droog. Dat betekent minder schuilplekken en paai- en opgroeigronden voor de vissen, die noodgedwongen in de rivier blijven. Dat heeft allerlei gevolgen, zoals (dodelijke) botsingen met schepen en de golfslag van schepen die afgezette eitjes wegspoelen van de oever. De resultaten van de langsdammen zijn bemoedigend: in droge zomers is er meer vis, koeler water en meer rust voor de vis.