Nederland heeft ongeveer 1,85 miljoen hectare landbouwgrond, ongeveer 50% van de totale oppervlakte. Die grond wordt intensief gebruikt voor een hoogwaardige agrarische productie. Om die hoogwaardige productie te kunnen blijven volhouden, is een goede bodemkwaliteit van belang. De bodem is immers een van de belangrijkste productiefactoren. Daarnaast is een goede bodemkwaliteit ook om andere redenen van belang, denk aan de opgaven voor klimaat - de bodem kan een rol spelen bij het vastleggen van CO₂ - biodiversiteit of waterkwaliteit. Maar de bodemkwaliteit staat onder druk, schrijft vakblad Landschap in een artikel.

Bodemkwaliteit

Er is sprake van bodemverdichting en bodemverontreinigingen. Klimaatverandering zorgt voor een snellere afname van het organisch stofgehalte van de bodem met name op veengronden. Ook bij agrarisch ondernemers groeit het besef dat het belangrijk is te werken aan verbetering van de bodemkwaliteit. Met het doel de bodemkwaliteit te verbeteren, heeft de minister van landbouw in 2018 de Bodemstrategie gelanceerd. Doel is in 2030 alle landbouwbodems duurzaam te beheren. Om dat te kunnen realiseren moet je de bodemkwaliteit kunnen meten.

Op dit moment is er nog geen eenduidig meetinstrument beschikbaar dat op ieder willekeurig moment de kwaliteit van de bodem met een eenvoudige representatieve en betaalbare methode inzichtelijk kan maken, betogen de auteurs van het artikel. Ze noemen enkele nu gehanteerde methoden om de bodemkwaliteit te meten. Zo is er de Bodembiologische indicator (Bobi), een systeem om de bodemkwaliteit te meten in relatie tot ecosysteemdiensten. De Bodem Conditie Score en de Bodem Check kun je gebruiken om een beoordeling aan de hand van een profielkuil uit te voeren. De BLN-indicatorset (Bodemindicatoren voor Landbouwgronden in Nederland), is een meetset van 17 bodemparameters waarmee je de variatie in bodemkwaliteit kwantitatief in kaart kunt brengen. En de Open Bodem-index (OBI) gebruikt beschikbare bodemanalyses in combinatie met het landgebruik, het bodembeheer en perceeleigenschappen om de bodemkwaliteit meetbaar en interpreteerbaar te maken.

Kritische prestatieindicatoren (KPI's)

Voor een meer praktische toepassing zou je met een set kritische prestatieindicatoren (KPI's) moeten werken die de prestaties van de ondernemer kunnen belonen en monitoren. Die KPI's moeten een directe relatie hebben tot bodemkwaliteit zoals het percentage rustgewassen in een bouwplan, de organische stofbalans of het percentage blijvend grasland op een melkveebedrijf. In de systematiek onderscheiden ze zes KPI's:

Verbeteren van de organische stofbalans;
Beperken van bodemverdichting en grondbewerking;
Verhogen van het percentage gewasdiversiteit of het percentage rustgewassen;
Verlagen van de inzet van gewasbeschermingsmiddelen
Verbeteren van de nutriëntenbalans;
Verbeteren van regionaal waterbeheer.

De verschillende maatregelen beïnvloeden elkaar. Als bijvoorbeeld grasland kruidenrijker wordt, verbetert dat de organische stofbalans, de gewasdiversiteit en mogelijk ook het waterbeheer en de bodemverdichting. Een ander voorbeeld is de introductie van strokenteelt waardoor je minder gewasbeschermingsmiddelen nodig hebt en meer gewasdiversiteit krijgt met een positief effect op de bodemkwaliteit. En als je meer rustgewassen zoals granen en luzerne in het bouwplan opneemt, geeft dat een positief effect op bijna alle KPI’s.

Maar een aantal maatregelen kunnen wel tot hogere kosten leiden. Zo is meer graan in het bouwplan goed voor de bodem, maar kan het vaak niet uit omdat het te weinig oplevert in vergelijking met meer salderende gewassen. Daarom zou een vergoeding voor die maatregelen nodig zijn. In het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) wordt meer gekeken naar een prestatiegerichte beloning. Die KPI's zou je hierbij goed in kunnen zetten. De auteurs denken dat je met deze systematiek agrariërs kunt stimuleren te werken aan verbetering van de bodemkwaliteit.

KPI's voor verbetering bodemkwaliteit