Limburgse boeren nemen maatregelen tegen wateroverlast

Onderzoekers van Wageningen Plant Research hebben de afgelopen jaren een aantal maatregelen onder de loep genomen op Proefboerderij Wijnandsrade. Zo blijkt het aanbrengen van stro op de rijpaden een effectieve manier om water op percelen te houden. Op basis van acht meetmomenten in 2022 gaat het maar liefst om een vermindering van afspoeling van 10 tot 75 procent. Het effect van de maatregel blijkt het grootst bij een hevige bui. Op basis van metingen in 2023 trekken onderzoekers vergelijkbare conclusies.

Goed bodembeheer vormt volgens experts de basis om de waterinfiltratie in diverse teelten te verbeteren, maar met name op de rijpaden raakt de bodem tijdens het seizoen verdicht. Voor de teelt van onder andere bieten, aardappelen en uien gaan akkerbouwers in het teeltseizoen regelmatig het veld op om gewasbescherming toe te dienen of te bemesten. Met het regenwater stromen ook de nutriënten en resten van gewasbeschermingsmiddelen van de akkers, waardoor de kwaliteit van het Limburgse oppervlaktewater onder druk staat.

Gebiedsplan voor heuvelland

Mede gedreven door veel wateroverlast in de afgelopen jaren heeft de Provincie Limburg samen met tal van partners een integraal gebiedsplan opgesteld voor het heuvelland. In het zuidelijkste puntje van Nederland komt het water van drie kanten naar de dalen: vanaf de hooggelegen plateaus, via snelstromende beken die af en toe buiten hun oevers treden, en als neerslag uit de lucht. Op tal van plekken zijn waterbuffers aangelegd, maar bij hevige neerslag blijken dat ‘badkuipen die overstromen’.

Via het programma Water in Balans, geïnitieerd door Waterschap Limburg, kunnen boeren en tuinders met een pakket maatregelen op het land de overlast beperken. Eén van de ambities is om in 2030 voor het hele heuvellandgebied een serie maatregelen door te voeren die voor ongeveer tien millimeter extra waterberging zorgen in het landelijk gebied. Een ander doel is om voor boeren en tuinders het verlies aan voedingsstoffen voor de gewassen te beperken.

Mais is uitspoelingsgevoelig

Met name mais staat bekend als een gewas dat snel last heeft van een teveel aan water en is uitspoelingsgevoelig. Door maisplanten anders over het veld te verdelen dan de gangbare rijafstand van 75 centimeter zou de waterafstroming beperkt kunnen worden, bepleiten experts. De ideale situatie lijkt het planten in een driehoeksverband: de zogeheten ruitzaai.

Naast het remmen van afspoelend water is in twee proeven aangetoond dat ruitzaai met name bij lage bemestingsniveaus een hogere opbrengst heeft in vergelijking met de traditionele zaaimethode van mais. Bij de teelt van dit gewas is een agrariër verplicht om vóór 1 oktober een vanggewas in te zaaien. Sommige maistelers kiezen voor het onderzaaien van het vanggewas aan het begin van het seizoen. De groei van het vanggewas kan vanaf het voorjaar ook remmend werken op afstromend water.

Hoe effectief de maatregelen precies zijn, blijft de vraag. Onderzoeksresultaten bij Proefboerderij Wijnandsrade laten de afgelopen groeiseizoenen een wisselend beeld zien als het gaat om de effecten van ruitzaai en de inzet van rietzwenk als groenbemester.

Niet-kerende grondbewerking

Akkerbouwer Bert Merx uit het Limburgse Bocholtz heeft veel last van overvloedige regenval en de afspoeling van de vruchtbare lössgrond. Hij heeft in de heuvels te maken met een ploegverbod en past daarom al vele jaren niet-kerende grondbewerking (NKG) toe. Hij teelt zijn aardappelen op verruigde ruggen met daartussen om de negentig centimeter drempeltjes om water vast te houden. Dat zorgt voor meer infiltratie.

Vooral de laatste maatregel geeft significante meeropbrengsten, zegt de akkerbouwer in Cosun Magazine. “Ook telers op zandgrond doen dat nu. Niet tegen de afspoeling, maar om het beregeningswater op zijn plek te houden.” Daarnaast zet Merx ook houten schotten in de stroombanen om de afstroming te vertragen en de infiltratie te bevorderen. Bij één perceel heeft hij een dam van een halve meter hoog aangelegd om alsnog overlast door afspoeling in het naastgelegen buurtschap te voorkomen.

Stimuleringsregelingen

De afgelopen jaren konden Limburgse boeren en tuinders ook gebruikmaken van een stimuleringsregeling voor veertien maatregelen, die aansluiten op de verschillende teelten. Het gaat onder andere om het inzaaien van kruidenrijk grasland of het doorzaaien van grasland in de melkveehouderij, grasstroken in de fruitteelt, graanstroken naast de uien en de aanvoer van compost of het achterlaten van stroresten op de akkers.