Mestbeleid en derogatie: huidige stand van zaken

Met de beide rapporten voldoet de minister aan de verplichting uit de derogatiebeschikking om jaarlijks te rapporteren. In de bijbehorende kamerbrief brengt de minister de Tweede Kamer op de hoogte van de belangrijkste resultaten uit beide rapportages.  

Invloed van derogatie op waterkwaliteit 

Ieder jaar onderzoeken het RIVM en Wageningen Economic Research de gevolgen van derogatie op de waterkwaliteit op 300 derogatiebedrijven. Het rapport beschrijft dit onderzoek voor het jaar 2020. Dat jaar waren er 16.841 bedrijven die gebruik maakten van derogatie. De 300 onderzochte bedrijven zijn zo goed mogelijk verdeeld over bedrijfstype, grootte en grondsoort.  

Uit het onderzoek blijkt dat de derogatie geen negatieve effecten heeft op de waterkwaliteit. Dit geldt al vanaf 2006, het jaar waarin de derogatie inging.  

Verhoogde nitraatconcentraties 

Wel zagen de onderzoekers in alle regio’s een stijging van de nitraatconcentraties in de eerste meter van het grondwater. Dat komt waarschijnlijk door de droogte in 2018 in heel Nederland, gevolgd door regionale droogte in 2019 en 2020. Effecten van deze droogte zijn nog een aantal jaren daarna te zien. Overigens daalde de nitraatconcentraties tot 2017 in alle regio’s.  

Op de zandgronden in delen van Noord-Brabant en Limburg en de lössgronden in Limburg komt de nitraatconcentratie boven de gestelde EU-norm van 50 mg/l. Voor de lössgrond was de concentratie 62 mg/l en op de zandgronden was dit 63 mg/l. In andere regio’s blijft de nitraatconcentratie onder de EU-norm. Op bedrijfsniveau blijkt de norm regelmatig te worden overschreden. Dit loopt uiteen van 8% van de bedrijven op veen tot 68% van de bedrijven op löss.  

Stikstof 

In 2020 is in alle regio’s niet meer stikstof gebruikt dan de toegestane norm van 230 kg of 250 kg per hectare, afhankelijk van bodemsoort en regio. De onderzochte derogatiebedrijven gebruikten gemiddeld 246 kilogram stikstof per hectare. Uit dierlijke mest werd gemiddeld 235 kg stikstof gebruikt, uit kunstmest was dit gemiddeld 133 kg per hectare.  

Hiermee is het stikstofoverschot in de bodem in 2020 lager gebleven dan het gemiddelde van alle onderzochte jaren. Het stikstofoverschot was in 2020 wel hoger dan in 2019. Het totale stikstofbodemoverschot daalde tussen 2006, het jaar dat derogatie voor het eerst mogelijk was, en 2017.  

Derogatie in 2022 onduidelijk 

Onlangs liet minister Staghouwer in een Kamerbrief weten dat er nog geen duidelijkheid is over derogatie voor dit jaar en volgende jaren. Het is onduidelijk of derogatie mogelijk is en onder welke voorwaarden. Vooral voor dit jaar geeft dit veel onzekerheid, het grasseizoen loopt bijna ten einde en boeren weten niet of ze zich aan de norm hebben gehouden. Daarnaast zijn er wellicht onnodige kosten gemaakt voor de aankoop van kunstmest.  

Mestproductie gedaald 

Uit de Rapportage Nederlands mestbeleid 2021 blijkt dat de totale productie van dierlijke mest in Nederland onder de afgesproken plafonds blijft. In totaal daalt de productie in 2021 van dierlijke mest gedaald tot 471 miljoen kg stikstof en daarmee onder het plafond van 504,4 miljoen kg stikstof. Uitgedrukt in fosfaat is er ook daling waarneembaar tot 148 miljoen kg. Het plafond voor fosfaat is vastgesteld op 172,9 miljoen kg fosfaat. De plafonds voor productie van stikstof en fosfaat zijn neergelegd in de Meststoffenwet.  

Ook de mestproductie van de verschillende sectoren ligt in 2021 onder de sectorplafonds.  

Intensievere handhaving 

Uit het rapport blijkt ook dat er meer administratieve controles waren op de mestwetgeving via de Versterkte Handhavingstrategie (VHS). Het aantal fysieke controles is in 2021 achter gebleven door de geldende coronamaatregelen. 

Door de VHS is er in de handhaving meer aandacht voor de meest risicovolle schakels in de mestketen, de intermediairs en de co-vergisters. Daarnaast is er meer toezicht in de Peel, de Gelderse Vallei en Twente. Deze regio’s zijn aangemerkt als gebieden waar de verbetering van de waterkwaliteit achterblijft en terugloopt. De mestdruk in deze gebieden is hoog en het risico op overtredingen met mest is groot.