Moestuinieren in de schooltuin doet leerlingen goed

Het aanbod aan natuur- en milieueducatie voor basisschooljeugd is groot, net als het aantal aanbieders ervan. Voor leerkrachten is het vaak onduidelijk wat de kwaliteit van het educatieve aanbod is. Wetenschappers en mensen uit de praktijk zijn daarom gezamenlijk aan de slag gegaan om een betrouwbare standaard te formuleren voor moestuinieren op scholen.  

Daarvoor is het project ‘Accreditatie van interventies op school- en moestuinen’ opgetuigd, gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid & Natuur. Doel is om het zelf verbouwen van groente en fruit onderdeel te maken van het onderwijs. Onderzoek wijst uit dat educatie over gezonde voeding meer effect heeft op het gedrag, als dit gekoppeld is aan praktische activiteiten zoals een bezoek aan tuinders, telers of voedselbossen of moestuinieren in schooltuinen. 

Variatie in moestuinprogramma’s 

Zowel in de Nederlandse praktijk als uit wetenschappelijke overzichtsartikelen blijkt dat er veel variatie zit in de huidige moestuinprogramma’s. Aspecten die het moestuinieren kunnen bevorderen of bemoeilijken hebben te maken met financiering en mankracht, gemotiveerde uitvoerders met voldoende expertise, de beschikbaarheid van een schooltuin in de schoolomgeving, draagvlak vanuit de school en de plek van het moestuinieren in het curriculum. Vanuit de literatuur en de praktijk komt een beeld naar voren dat het schooltuinieren voor de leerkrachten of de school veelal voelt als een extra taak, terwijl het curriculum al vol is en scholen kampen met een tekort aan leraren. 

Het idee vanuit het project is echter dat de schooltuinlessen reguliere lessen, zoals biologie, kunnen vervangen. Ook kan er een externe expert ingeschakeld worden die het moestuinieren verzorgt. ‘Echter, ook daar blijft het wenselijk dat de leerkracht aanwezig is, zodat het geleerde in de tuin verbonden kan worden met het geleerde in het klaslokaal’, zo staat in de publicatie over het project. En: ‘sluit aan bij de wensen en behoeften van de kinderen.’  

Handboek voor educatie invulling 

Een van de bij het project betrokken partijen is de Alliantie Schooltuinen. Deze organisatie wil zoveel mogelijk mensen uit het onderwijs en de politiek bij de missie betrekken om elk kind in de basisschooltijd toegang te geven tot een schooltuin. Zij hebben een handboek schooltuinen geschreven, dat bijna tweehonderd pagina’s telt. Daarin staan tuinontwerpen, geschikte gewassen, uiteenlopende werkzaamheden en voorbeelden van een educatieve invulling. ‘Schooltuinen zijn geen gewone moestuinen’, vindt de alliantie. ‘Je moet rekening houden met leerdoelen, schoolvakanties, de beperkte tijd en grote, diverse groepen kinderen.’  

“In de schooltuin komen de kinderen op een prachtige manier in aanraking met voeding en natuur en leren zich daartoe verhouden”, verwoordt Jacqueline van Dongen, voorzitter vereniging GDO (Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling). “Maar moestuinieren is nog zoveel méér: je leert ook samenwerken, omgaan met tegenslag, oplossingen bedenken en kijken hoe de ander het doet. Een verrijking voor het leven.” 

Kennis over groeiproces

Studenten van Aeres Hogeschool hebben een studie gedaan naar de effecten van het schooltuinieren op Utopia Eiland in Almere. Daar gaan leerlingen van basisschool De Verwondering van het voorjaar tot de herfst wekelijks naartoe. Aan de hand van foto’s die de leerlingen hebben gemaakt, is in kaart gebracht wat de kinderen hebben geleerd. De scholieren benoemen daarbij vooral de kennis over het groeiproces van planten en bloemen, de algemene kennis over planten, bomen en bloemen én de schoonheid en veelzijdigheid van de natuur. 

“We concluderen dat schooltuinonderwijs leerlingen veel kan bijbrengen en hen dichterbij de natuur kan brengen, omdat zij meer leren over het groeiproces van gewassen en alles wat de natuur verder te bieden heeft”, schrijven de studenten.  Wetenschappers en de mensen uit de praktijk adviseren om oog te houden voor de wensen en behoeften van de kinderen en goede voorbeelden van schooltuinen te delen.