Mogelijkheden hoger waterpeil in veenweidegebied

Het lage waterpeil in veengebieden zorgt voor veenoxidatie met bodemdaling als gevolg, en die bodemdaling zorgt voor steeds meer problemen. Zo is er een forse CO2 uitstoot en achteruitgang in de kwaliteit van natuur en water en dreigen duizenden huizen te verzakken. Dat vraagt om een hoger waterpeil, maar wat betekent dat voor boeren in de veengebieden?  

De documentaire ‘Een openluchtschoorsteen’ verkent de problemen, mogelijke oplossingen en de pro’s en contra’s van een hoger waterpeil. Nieuwe Oogst werkte mee aan de documentaire door een peiling onder melkveehouders op veen te houden. Ongeveer een derde van de ondervraagden ziet geen mogelijkheid om het bedrijf aan te passen aan een verhoogd waterpeil. De boeren voorzien bij een hoger waterpeil onder andere problemen met beweiding, een lagere grasopbrengst en een daling van het inkomen. 

Tegelijkertijd proberen boeren op veen zich voor te bereiden op vernatting van het veen, zoals melkveehouders in Friesland. In het Friese Akkrum onderzocht een groep melkveehouders de (on)mogelijkheden van coöperatieve verbreding. Een brochure met nieuwe vormen van landgebruik voor vernatte veenweidegebieden biedt inspiratie. 

Anders op veen 

De brochure biedt out-of-the-box inspiratie voor landbouw in het veenweidegebied. Bijvoorbeeld productie van beschoeiingshout, want dat is volop nodig om de slootkanten te beschermen tegen vertrapping door koeien. Door productie van geschikt hout kan een veengebied hierin zelfvoorzienend worden. Een andere invalshoek is een meer natuurinclusieve melkveehouderij, met bijvoorbeeld waterbuffels, voederhagen en een neventak als recreatie of opwekking van duurzame energie.  

Maar ook bijvoorbeeld de productie van vezels voor de bouwsector biedt kansen. Hierbij gaat het om gewassen die onder natte omstandigheden kunnen groeien, zoals riet en lisdodde. De vezels van deze gewassen kunnen worden ingezet als isolatiemateriaal. De teelt van deze gewassen speelt in op de groeiende vraag naar biobased bouwmaterialen. Ook inheemse veengewassen, zoals ronde zonnedauw en veenmoos, bieden mogelijkheden. Deze gewassen kunnen groeien bij hoge waterstanden en kunnen dienen als medicijngrondstof, substraat voor de tuinbouw of decoratie.  

Friese toekomstplannen 

Friese melkveehouders op veen hebben de toekomst van hun bedrijf op papier gezet en delen deze voor collega’s, adviseurs en beleidsmakers. De acht melkveehouders werkten meerdere plannen voor hun bedrijf uit. De bedrijfsplannen staan uitgebreid beschreven, inclusief motivatie en voorkeuren. De huidige en toekomstige landbouwkundige, bedrijfseconomische en duurzaamheidskengetallen zijn ook inzichtelijk.  

Zo richt melkveehouder Sjoerd Minnema zich in eerste instantie op het toevoegen van extra grond uit de grondcompensatieregeling, in combinatie met een hogere krachtvoergift. Maar ook het alternatief, de aankoop van grond en uitbreiding van de stal is doorgerekend.  

Voor het bedrijf van Jan en Marieke Veldman zijn er beperkte mogelijkheden, vanwege de ligging pal naast een natuurgebied. “We zijn ons er van bewust dat dit veel invloed zal hebben op onze ontwikkelingsmogelijkheden.” Ze verkennen twee opties. Allereerst optimalisatie van het bestaande bedrijf en daarnaast extensivering plus omschakeling naar biologisch.  

Rijst in Nederland? 

Een andere route van voorbereiding op het stijgende waterpeil zijn natte teelten. In de buurt van Leiden wordt gepionierd naar de mogelijkheden van rijst. “Dit zou één van de alternatieven kunnen zijn, zodat je toch nog een boterham kunt verdienen in het veengebied”, introduceert Tom Schut de proef met rijstteelt.

Schut is onderzoeker bij de WUR (Wageningen University & Research). Samen met de Universiteit van Leiden en burgercoöperatie Land van Ons onderzoekt Schut de mogelijkheden van rijstteelt in Nederland. Het experiment leverde in het eerste jaar nauwelijks rijst op, maar heeft wel een vervolg gekregen met meer koude-tolerante rijstvariëteiten.  

Verbreden met z’n allen 

Een andere manier voor veenboeren om bestaansrecht te behouden, is verbreden. Verbreding kan het inkomensverlies door peilverhoging compenseren, maar soms ontbreken tijd en kennis om een stevige tweede tak aan het bedrijf toe te voegen.  

In het Friese veenweidegebied ontstond een ander idee: als we eens gezamenlijk gaan verbreden? En welke verbredingsactiviteiten bieden dan goede kansen? Een tweejarige verkenning was geboren, waarin een groep agrariërs op zoek is gegaan naar collectieve, kansrijke activiteiten. Onderzocht zijn bijvoorbeeld carbon credits, natte teelten, vastgoed en lokale energie.  

Groen Kennisnet webinar Natte teelten op veen

Om bodemdaling tegen te gaan willen waterschappen een hoger grondwaterpeil hanteren. Een probleem? Pionierende boeren laten samen met onderzoekers zien dat een hoger waterpeil ook mogelijkheden biedt. In dit webinar op donderdag 13 februari gaat Groen Kennisnet in gesprek met onderzoeker Gert-Jan van Duinen (Stichting Bargerveen) en cranberryteler Matthijs Crouwers (Cranberry Company) over hun ervaringen met natte teelten op veengronden.