Onderwijszorgboerderij biedt uitkomst voor thuiszitters

Op een onderwijszorgboerderij krijgen leerlingen die dreigen uit te vallen of al uitgevallen zijn, zorg en onderwijs. Het idee is dat leerlingen zich weer ontwikkelen, zin in leren krijgen, en waar mogelijk terugkeren naar een reguliere school. Het lijkt een succesvolle strategie: vier op de vijf leerlingen stroomt uit naar regulier of speciaal onderwijs. En ouders voelen zich ontlast. 

Nederland telt meer dan vijftig initiatieven die onderwijs combineren met zorg op het platteland. Vooral de niet-schoolse ‘groene’ omgeving doet kinderen goed. De aanwezigheid van dieren brengt leerlingen tot rust en geeft een gevoel van veiligheid. Dit wordt versterkt door de ‘accepterende en positieve houding’ van zorgverleners en leerkrachten, zo staat in het onderzoek ‘Iedereen binnenboord door de inzet van de groene leeromgeving’.

Aan dit onderzoek, uitgevoerd door Wageningen University & Research, Radboud Universiteit, Praktikon en het Kohnstamm Instituut, hebben 56 leerlingen deelgenomen, verdeeld over elf locaties. Zowel ouders als leerkrachten en begeleiders vulden over een periode van twee jaar vragenlijsten in. Ook namen onderzoekers interviews af met alle betrokkenen. De gemiddelde leeftijd van de betrokken kinderen was tien jaar, waarbij jongens de grootste groep vormden. Verreweg de meeste ouders waren van Nederlandse komaf en zijn relatief hoog opgeleid, zo staat in het onderzoek. Gemiddeld blijven kinderen een jaar op een onderwijszorgboerderij. 

Kinderen met autisme 

De kinderen en jongeren hebben naast leerachterstanden op het gebied van lezen, spellen en rekenen ook vaak sociaal-emotionele problemen. De helft van de kinderen heeft kenmerken van autisme, en ook ADHD, angst en hechtingsstoornissen komen veelvuldig voor. Zestig procent van de ouders geeft aan ernstige opvoedingsbelasting te ervaren; dat is bijna vier keer zo hoog als gemiddeld.  

De onderzoekers doen in de studie een reeks aanbevelingen. Zo vragen ze om meer aandacht voor de thuissituatie en voor trauma. Daarnaast vinden ze het belangrijk om de voortgang te monitoren en extra aandacht te besteden aan uitvallers. Volgens het rapport zijn de onderwijszorgboerderijen niet alleen een schakel in het onderwijssysteem, maar juist ook in het jeugdzorgsysteem. De onderzoekers vinden bovendien dat de financiering vereenvoudigd moet worden en voor een langere periode gegarandeerd zou moeten zijn. 

In eigen tempo werken 

Uit een eerdere publicatie die twee onderwijszorgboerderijen in beeld brengt, blijkt dat de kinderen het fijn vinden om ‘niet steeds stil te hoeven zitten’. Ook ervaren ze rust en waarderen ze het ‘in eigen tempo werken’. Een meisje van zestien beschrijft hoe ze graag met de alpaca’s en paarden gaat wandelen. Een andere tiener zegt dat ze na een gewone schooldag stress en druk voelde, terwijl ze na een dag op de boerderij juist ‘rustig en opgeladen’ is.

Het wekelijkse onderwijsprogramma op deze onderwijszorgboerderijen bestaat uit dagtaken zoals dierverzorging, keuzemomenten, creatieve activiteiten zoals koken en houtbewerking, en sport- en spelactiviteiten. De lessen nemen ongeveer een tot twee uur per dag in beslag, en zijn in sommige gevallen ook een-op-een. Kinderen krijgen de mogelijkheid om zich af te zonderen, met als gevolg dat ze minder stress ervaren.  

Knelpunten voor zorgboeren 

Onderwijszorgboeren ervaren verscheidene knelpunten die de ontwikkeling van de sector in de weg staan. Het gaat om een moeizame samenwerking met scholen, gemeenten en samenwerkingsverbanden, moeilijkheden om het onderwijs gefinancierd te krijgen, en een gebrek aan erkenning en herkenning van deze jonge sector. Ook zijn er problemen met huidige wet- en regelgeving. Zo is onderwijs op een boerderij niet zonder meer toegestaan. Dat blijkt allemaal uit een eerder onderzoek over professionalisering van onderwijs op de boerderij.

Bij de samenwerking met scholen, gemeenten en samenwerkingsverbanden is behoefte aan meer ruimte voor een integrale aanpak; nu zitten er door de huidige wetgeving nog veel schotten tussen jeugdzorg, gemeenten en onderwijs. Ook de herkenbaarheid als geschikte leeromgeving blijkt een uitdaging. Onderzoekers van Wageningen University & Research concludeerden in 2020 dat de ontwikkeling tot een sterke, geaccepteerde en professionele sector onder andere meer duidelijkheid vraagt over wat een onderwijszorgboerderij is en kan opleveren.