Voor de fiscale, juridische en economische consequenties van een bedrijfsovername is volgens Gerry Kouwenhoven, associate lector bij Hogeschool Inholland, voldoende aandacht. Maar de sociale en emotionele aspecten blijven vaak onderbelicht. Met alle mogelijke gevolgen van dien: ouders die het bedrijf niet kunnen loslaten, een moeizame bedrijfsvoering of zelfs verstoorde familieverhoudingen.

Volgens Kouwenhoven kan een adviseur, coach of counseler een cruciale rol spelen. ‘Het is een ingewikkeld proces en vraagt om empathie, oog hebben voor emoties, aanvoelen wie wanneer in het proces betrokken moet worden en de kunst van het vragen stellen. Hoe denken de andere gezinsleden en partners over een bedrijfsovername? En ‘de koude kant’? Dit soort vraagstukken wil je tijdig met elkaar bespreken.’

In de schulden steken

Ook de verdeling van middelen blijkt vaak een heet hangijzer. Het kapitaal zit bij boeren en tuinders vaak vast in vastgoed, grond en bedrijfsmiddelen. Wanneer houden de ouders voldoende pensioen over en hoeft de opvolger zich niet te diep in de schulden te steken? En wat is de positie van broers en zussen: hebben zij recht op kapitaal of willen zij ook het bedrijf voortzetten?

‘Elkaar iets gunnen is hierbij heel belangrijk’, verwoordt lector Familiebedrijven Judith van Helvert van Hogeschool Windesheim. ‘Het gaat niet om een eerlijke verdeling; dat gaat eenvoudigweg niet. Wat voelt rechtvaardig voor alle betrokkenen? De opvolger ‘krijgt’ het bedrijf, maar laadt ook veel verantwoordelijkheid op zijn of haar schouders en is de rentmeester van het bedrijf naar weer een volgende generatie.’

‘Het is dus belangrijk om alle gezinsleden bij het proces te betrekken’, vervolgt Kouwenhoven. ‘Iedereen kan dan zijn of haar zegje doen; dat geeft vertrouwen. Ook leidt een open gesprek bij niet-overnemende familieleden tot meer begrip. Communicatie – zaken naar elkaar toe uitspreken – is gedurende het hele proces enorm belangrijk om tot een goede afloop te komen. Hier kan een bedrijfsadviseur ondersteuning bij bieden.’

Van expeditiegids tot kletspot

Als vervolg op het lopende project willen zes hogescholen gezamenlijk het bedrijfsovernameproces verder onder de loep nemen. Hoe kan de bedrijfsadviseur nog beter in zijn of haar rol komen, hoe kunnen studenten opgeleid worden voor de functie van familiebedrijfsadviseur en hoe kunnen bedrijfsopvolgers in contact komen met andere bedrijfsovernemers? Ook komen tal van manieren aan bod om het familiegesprek te faciliteren. ‘Alles moet leiden tot meer succesvolle bedrijfsovernameprocessen’, zegt Kouwenhoven.

In samenwerking met onder andere het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontact is een expeditiegids, een kennisdocument, een kletspot, een bordspel en een digitaal leerboek ontwikkeld rondom een succesvolle bedrijfsovername. Dit najaar verschijnt ook een werkboek familiegesprek. CoE Groen verbindt alle partijen met elkaar. Regieorgaan SIA en het ministerie van LNV stellen de benodigde middelen beschikbaar.

Uitgangspunt bij het onderzoek is het familiesysteem, waarbij mensen niet alleen met elkaar verbonden zijn, maar ook afhankelijk van elkaar zijn. ‘Door de wederkerigheid in de relaties en het reageren op elkaar kun je aan veel verschillende knoppen draaien om een verandering op gang te brengen in het overnameproces’, zegt Van Helvert. De kennis en inzichten worden in samenspraak met boerenfamilies verder verdiept.

Voor adviseurs is een stappenplan in de maak, juist om dat ‘goede gesprek’ te kunnen voeren. Van Helvert: ‘Een vervolg aan dit project geeft de mogelijkheid om leermiddelen verder te optimaliseren en te kijken wat soepel loopt en wat niet. We willen graag de zelfredzaamheid bij families vergroten.’

‘Bewust of onbewust zijn er altijd verwachtingen van elkaar bij een bedrijfsovername’, zegt de lector van Hogeschool Windesheim. ‘Aandacht voor de verwachtingen, overtuigingen en aannames van de individuele familieleden zorgt voor transparantie en openheid in de familie en duidelijkheid bij de nieuwe generatie die vaak nog aan het ontdekken is wie ze zijn en wat ze willen in hun leven.’

Oog voor de emotionele complexiteit bij bedrijfsoverdracht

Onderwerp

Bedrijfsopvolging

Interessant voor

Groene sector