Oorsprong van oud hout onthuld door DNA
Eeuwenlang was eikenhout een gewaardeerd en veelgebruikt bouwmateriaal. Door de bevolkingsgroei in bepaalde delen van Europa, raakten lokale bossen uitgeput. Hout werd vervolgens uit gebieden met een opkomende economie geïmporteerd. Eerst uit nabije Europese landen, later ook uit andere continenten.
De herkomst van hout uit vroegere eeuwen wordt meestal bepaald aan de hand van dendrochronologisch onderzoek: het vergelijken en dateren van jaarringen op basis van standaard datasets. Deze datasets zijn beschikbaar voor diverse regio’s over de wereld. Maar dendrochronologisch onderzoek is niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld als hout een te beperkt aantal jaarringen telt, zoals bij kleine houten voorwerpen het geval kan zijn.
Herkomstbepaling met DNA
DNA uit hout kan worden gebruikt om de herkomst van het hout op continentale schaal te bepalen, maar ook om mogelijke brongebieden binnen continenten op te sporen. Eikenhout uit de Baltische staten verschilt bijvoorbeeld van hout uit andere Europese regio’s en is dus te onderscheiden op basis van genetische variatie. Dit komt omdat (vermoedelijk tijdens de ijstijd) variatie is ontstaan in het chloroplast-DNA van eiken. Grootschalig DNA-onderzoek onder de huidige eikenbossen in Europa heeft laten zien dat deze verschillen een duidelijke geografische structuur hebben, die voor een groot deel de postglaciale routes van de herkolonisatie weerspiegelt (Petit et al. 2002).
Het verkrijgen van ancient DNA
De uitdaging is om voldoende genetisch materiaal te verkrijgen uit, soms sterk verteerd, historisch en archeologisch hout. Helemaal omdat constructies voornamelijk zijn gebouwd met kernhout – het donkere hout dat in het midden van de stam zit. Kernhout bevat veel zogenaamde ‘inhoudstoffen’ die DNA-analyses bemoeilijken. In samenwerking tussen drie laboratoria is het toch gelukt om twee verschillende protocollen voor DNA-extractie uit eikenhout te ontwikkelen. Daarmee was het mogelijk om aDNA in voldoende hoeveelheden van voldoende kwaliteit te verkrijgen. Hiermee konden de onderzoekers DNA uit spinthout en kernhout van levende bomen, historische gebouwen en – de grootste uitdaging – archeologische scheepswrakken halen en analyseren.
Historische gebouwen en scheepswrakken
De onderzoekers gebruikten onder andere hout van een 400 jaar oud historisch huis in Horsens, Denemarken, een 650 jaar oude kerkdeur in Riga, Letland, en het 700 jaar oude scheepswrak Mönchgut Ostsee VII, gevonden in het noorden van Duitsland. In de meeste gevallen bevestigden de resultaten van de DNA-analyses de resultaten van jaarringonderzoek over de herkomst. Dit onderzoek laat zien dat DNA-analyses waardevol zijn om de oorsprong van historisch en archeologisch hout te bepalen, bijvoorbeeld wanneer dit niet mogelijk is met dendrochronologisch onderzoek. Het relatief hoge percentage van gevallen waarbij succesvol aDNA konden worden afgenomen (56%) belooft veel voor toekomstig onderzoek. De maritieme archeologie zoekt al langer naar nieuwe betrouwbare methodes voor herkomstbepaling. Dit onderzoek is een belangrijke stap in deze richting.
Foto: Leo Goudzwaard.