Overstappen op een plantaardiger dieet blijkt lastig

Ook een uitgekiend prijsbeleid kan de stap naar gezondere voeding voor mens en natuur aanjagen, betoogt een zestal onderzoekers van Wageningen University & Research in het rapport 'Naar een plantaardiger voedselaanbod'. Zij denken daarbij aan emissieheffingen en ‘true pricing’. Dat laatste betekent dat verborgen kosten voor het milieu, mens en dier die bij de productie en verwerking worden gemaakt, meewegen in de uiteindelijke verkoopprijs. Het gevolg van een prijsbeleid is dat ongezonde en niet-duurzame voedingsmiddelen duurder worden. Gezond en duurzaam voedsel wordt juist goedkoper.  

Andere mogelijke maatregelen zijn het invoeren van een vleestax en het verlagen van de btw op plantaardige producten, zoals groenten en fruit, zaden, noten en peulvruchten. Het verstrekken van subsidies en vergoedingen is ook een van de aanbevelingen om de eiwittransitie te versnellen. De wetenschappers pleiten voor een heldere visie vanuit de overheid op de toekomst van het voedselsysteem. Daarbij is het thema gekoppeld aan bredere doelen, zoals het terugdringen van de opwarming van de aarde. 

Houdbaar voedselsysteem 

Op dit moment bestaat het gemiddelde voedingspatroon van de Nederlandse bevolking uit 57 procent dierlijke eiwitten en 43 procent plantaardige eiwitten, zo heeft het RIVM becijferd. Verschillende partijen en organisaties adviseren een omslag naar een consumptie van 40 procent dierlijke eiwitten en 60 procent plantaardige in 2030. De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur benoemt dit streven al in 2018 in het rapport ‘Duurzaam en gezond: Samen naar een houdbaar voedselsysteem’.

De Wageningse onderzoekers hebben aanbevelingen voor overheden opgesteld om de invoering van de eiwittransitie in publieke organisaties te faciliteren. Daarvoor hebben ze eerst interviews gehouden met verschillende experts die betrokken zijn bij de voedselketen. Vervolgens hebben ze tien ‘good practice cases’ geselecteerd bij scholen, universiteiten, ziekenhuizen, gevangenissen en overheidsinstellingen. De huidige criteria voor Maatschappelijk Verantwoord Inkopen, die de rijksoverheid al heeft opgesteld, kunnen als hulpmiddel dienen om de ambities concreet te maken. 

Dwingende maatregelen 

Naast financiële stimulansen zouden overheden moeten nadenken over het invoeren van andere positieve en negatieve prikkels. Een middel als een duurzaamheidsrapport kan helpen om organisaties met elkaar te laten ‘concurreren’ om zo snel en goed mogelijk met de eiwittransitie aan de slag te gaan, denken de onderzoekers. Verder kunnen overheden het onderwerp opnemen in overheidsvoorlichting en campagnes. Meer dwingende maatregelen, zoals bijvoorbeeld een verplicht percentage plantaardige voeding, kan eveneens vruchten afwerpen.  

Overheden en publieke organisaties zouden met het eigen inkoopbeleid een voorbeeldrol kunnen vervullen, zo staat in het rapport. Een aantrekkelijk plantaardig aanbod kan mensen inspireren om ook thuis meer plantaardig te consumeren, redeneren de deskundigen. Daarom is het aan te bevelen de eiwittransitie explicieter op te nemen in de criteria voor de aanbesteding van voedsel in bedrijfsrestaurants en kantines. 

Planeetaardig voedingspatroon 

Het Wereld Natuur Fonds (WNF) pleit voor wat zij een planeetaardig voedingspatroon noemt. Dat bestaat volgens de natuurorganisatie uit vier adviezen:  

• Eet meer plantaardig en minder dierlijk.
• Geef de voorkeur aan vers en lokaal boven sterk bewerkte producten.
• Kies producten afkomstig uit de duurzame landbouw.
• Breng meer variatie en balans op je bord; eet nergens te veel van.

Het WNF vindt een volledige overstap naar een vegetarisch dieet niet nodig. De organisatie wijst op onderzoeken van verschillende universiteiten waaruit blijkt dat een heel beperkte consumptie van vlees en zuivel juist bijdraagt aan een duurzaam ‘planeetaardig’ eetpatroon. Door landbouw te combineren met beperkte veehouderij kunnen voedingsstoffen in de keten optimaal benut worden.

Verlies aan biodiversiteit 

Volgens het WNF gaat het huidige landbouwsysteem met het ‘maximaliseren van de opbrengsten op korte termijn’ uiteindelijk ten koste van productiemogelijkheden in de toekomst. De transitie naar een duurzaam voedselsysteem betekent: balans tussen een natuurvriendelijke landbouw en biodiversiteit. Dit zou naast een houdbare voedselproductie en biodiversiteitsherstel ook tot minder uitstoot van broeikasgassen leiden en het vastleggen van koolstof in de bodem. Bovendien zou de bodem op veel plaatsen weer vruchtbaar kunnen worden.  

Voedselproductie veroorzaakt grofweg een derde (21-37 procent) van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, zo staat in de publicatie. De huidige voedselconsumptie van Nederlanders draagt sterk bij aan het biodiversiteitsverlies. Het gaat dan met name om de consumptie van vlees, zuivel en dranken. ‘Als we niet ingrijpen, verdubbelt dit aandeel naar verwachting in de komende jaren’, waarschuwt de organisatie. 

Impact op CO₂-uitstoot 

Een rapport van Wageningen University & Research, brengt in beeld hoeveel broeikasgasuitstoot volwassen Nederlanders veroorzaken op dagen dat zij vlees en zuivel consumeren. Deze cijfers zijn vergeleken met de impact van een vegetarisch of veganistisch voedingspatroon. Dit geeft inzicht in welke besparing je kan bereiken door één of meerdere dagen per week dierlijke eiwitten te vervangen door plantaardige alternatieven. 

Mensen die een dag vlees en zuivel eten, veroorzaken meer dan twee keer zoveel broeikasgasuitstoot (5.2 kg CO₂-eq) als mensen die geen vlees en zuivel consumeren (2.4 kg CO₂-eq). Dat is een significante daling. Op het mondiale watergebruik heeft het wel of niet consumeren van vlees of zuivel een veel minder sterk effect. Het gemiddelde waterverbruik is wel ietsje lager maar niet significant, is de conclusie van het rapport ‘Milieu-impact van Nederlandse voeding’.