Pluimveehouders worstelen met overstap naar Beter Leven-keurmerk

Het Beter Leven Keurmerk, mede geïnitieerd door de Dierenbescherming, ontstaat in 2007. Het is onder meer een reactie op de zogenoemde ‘plofkippen’: snelgroeiende kippenrassen die kampen met gezondheids- en welzijnsproblemen. Met de komst van het keurmerk komen juist langzamer groeiende rassen in de stal, hebben de dieren bovendien meer ruimte, afleidingsmateriaal zoals strobalen en een overdekte buitenruimte. Hoe meer sterren, hoe beter de condities vanuit het oogpunt van dierenwelzijn.  

In de loop der jaren breidt het keurmerk uit en geldt inmiddels voor allerlei vlees, eieren en zuivel van landbouwhuisdieren zoals vleeskalveren, leghennen, melkkoeien, varkens, en kalkoenen. In 2021 besluiten alle supermarkten om binnen twee jaar alleen nog maar kippenvlees met 1 ster in het versvak te leggen. Sindsdien willen honderden vleeskuikenhouders overschakelen op een ander stalconcept met minder dieren.  

Betekenisvol beter 

Volgens onderzoekers van Wageningen Livestock Research heeft de omschakeling tal van voordelen. In een recent rapport noemen ze 1 ster ‘aantoonbaar en betekenisvol beter voor kuikens en moeders’. De dieren zijn minder vatbaar voor ziekte, waardoor antibiotica nagenoeg overbodig is. Het werkplezier van de vleeskuikenhouders groeit en bedrijfseconomisch is een omschakeling goed te verantwoorden: de vaste afspraken in de keten en de hogere opbrengstprijs wegen op tegen de exploitatiekosten en investeringen.

Maar er lijkt ook een keerzijde: de exacte gevolgen voor het milieu zijn onduidelijk. Met bijna veertig procent minder dieren in de stal zal de geurbelasting en de fijnstofemissie op stalniveau vergelijkbaar of lager zijn. Maar de uitstoot van stikstof in de vorm van ammoniak zal per dierplaats groeien en kan op stalniveau kleiner zijn, gelijk blijven of groeien. 

Omschakeling op slot 

Met die voorlopige conclusies zit de omschakeling direct op slot, weet Dick Schieven, lid van het dagelijks bestuur van de vakbond voor pluimveehouders NVP. Hij is ook aangehaakt bij de zogeheten Regiegroep Scale Up Kip 1 ster. Aan deze tafel zitten alle relevante partijen rond het Beter Leven-keurmerk om de knelpunten in beeld te brengen en mogelijke oplossingen aan te dragen. Dat is inclusief de sector en de Dierenbescherming. 

''We zien overal in Nederland dat opeens helemaal niks meer kan'', zegt Schieven tegenover Nieuwe Oogst. ''Ambtenaren zullen geen omgevingsvergunning meer af kunnen geven met de huidige onduidelijkheid over de ammoniakuitstoot, laat staan dat een aanpassing in de Wnb-vergunning mogelijk is. Honderden pluimveehouders zullen nu geen uitloop kunnen bouwen. Daarnaast trappen ook de banken op de rem en durven veehouders die al wel de ruimte of een nieuwe vergunning hebben, de investeringsstap nu niet te zetten.'' 

Respijt voor veehouders 

Naar schatting zal twee-derde van de vleeskuikenhouders in Nederland kiezen voor 1 ster Beter Leven. Zo’n tweehonderd vleeskuikenhouders hebben een overdekte uitloop gebouwd, iets meer pluimveehouders hebben wel een vergunning gekregen of aangevraagd ‘maar durven nu niet meer te gaan bouwen’. Nog eens honderd ondernemers zouden graag de overstap maken naar het Beter Leven-keurmerk, zo becijferde De Dierenbescherming. Programmamanager Marijke de Jong onderschrijft de onderzoeksresultaten, maar noemt ze wel ‘contra-intuïtief’. ‘Je gaat veel minder kippen houden en dan nog zou de ammoniakuitstoot hoger kunnen zijn.’ 

Als gevolg van de onduidelijkheid over de milieueffecten krijgen de pluimveehouders wat respijt: ze kunnen drie jaar in plaats van de eerdere twee jaar volgens het keurmerk produceren zonder over een uitloop te beschikken. Dan moeten ze wel aan alle andere voorwaarden van het keurmerk voldoen. 

Hogere ammoniakuitstoot 

Kippenmest bevat veel stikstof. Een reeks oorzaken zorgt voor een mogelijk hogere ammoniakuitstoot. Volgens een van de onderzoekers Bram Bos is vooral de huidige strooisellaag in de stal een belangrijk struikelblok. ''We creëren een microbiologisch actieve laag in de stal en laten de kippen in hun eigen mest rondscharrelen'', zegt hij in Nieuwe Oogst. ''Die mest zou je juist zo snel mogelijk uit de stal willen hebben.'' 

De ammoniak ontstaat als gevolg van een bacteriële omzetting van het urinezuur in de mest. Dus met name de omstandigheden in de stal bepalen hoeveel stikstof in de vorm van NH3 vervluchtigt. En dat gebeurt maximaal als het strooisel niet te nat en ook niet te droog is. Het is bovendien afhankelijk van de temperatuur en de rulheid van de ondergrond. ''Met name om de pootaandoening voetzoollaesies tegen te gaan, is het strooisel in de stal de afgelopen jaren nog droger geworden'', weet Bos. ''Dat kan voor een maximale hoeveelheid aan ammoniakvorming zorgen.'' 

Schijnzekerheid 

De Dierenbescherming vindt, samen met andere ketenpartijen, dat de overheid nu aan zet is. De Jong maakt zich zorgen over de huidige stagnatie. ''Ons keurmerk is continu in ontwikkeling en ook voor de varkens en de leghennen bekijken we welke stappen we nog kunnen zetten samen met ketenpartijen. Maar als er verbouwingen aan de stal nodig zijn, hebben we een probleem.'' 

De programmamanager vindt dat de Regeling ammoniak en veehouderij (Rav) veel ‘schijnzekerheid’ biedt voor boeren. ‘Wij bepleiten vooruitgang en geen stilstand. Geef boeren meer perspectief en een vangnet voor als de aanpassingen die ze aan de stal doen, juridisch onhoudbaar blijken. Nu worden de supermarkten straks gedwongen om Beter Leven-kip uit België, Duitsland of Polen te halen en dat willen we toch niet?’