Rli: Boeren willen verduurzamen, maar hebben steuntje in de rug nodig

In het advies Boeren met Toekomst richt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) zich op de vele boeren die hun bedrijfsvoering de komen jaren voort willen zetten. ‘Wij realiseren ons dat beleid voor deze blijvers samenhangt met het beleid voor stoppers, maar wij vinden dat beleid gericht op de blijvers geen uitstel duldt, zowel om hen het nodige perspectief te bieden als vanwege de omvang en urgentie van de verduurzamingsopgave voor de landbouw’, schrijft Rli.

Het onafhankelijk adviescollege is met verschillende boeren en tuinders in gesprek gegaan over hoe zij de toekomst van hun bedrijf zien. De ondernemers gaven aan dat ze graag duurzamer willen werken en dat daarbij niet alleen het inkomen telt. Tegelijkertijd missen ze de waardering vanuit de markt en de samenleving.

De nadruk in het politieke debat ligt volgens Rli nu te veel op het beperken van stikstofuitstoot om de natuur te herstellen. ‘Het is van belang dat er in Nederland voldoende ruimte en gelegenheid blijft bestaan voor duurzame landbouw. Daarbij moet worden bedacht dat ‘duurzame landbouw’ voor méér staat dan alleen het voldoen aan voorwaarden vanuit de leefomgeving. Het gaat ook om sociale rechtvaardigheid en financiële houdbaarheid.’

Land groen houden

Vooral tegengestelde en ‘voortdurend veranderde beleidskaders’ is de agrarisch ondernemers een doorn in het oog. Een voorbeeld is de wettelijke regel dat normaalgesproken mais vóór 1 oktober van het land moet zijn en dat een vanggewas zoals gras of winterrogge moet zijn ingezaaid, om de uitspoeling van stikstof te verminderen. Zo’n specifieke regel vormt een keurslijf voor boeren; ondernemers zouden beter zelf kunnen beslissen hoe ze hun land groen houden, vindt Rli.

Het adviescollege wil dat de overheid transparant maakt wat de duurzaamheidseisen zijn voor verschillende soorten boerenbedrijven. Certificering zou er voor moeten zorgen dat op bedrijfsniveau inzichtelijk is welke stappen boeren nog moeten zetten richting verduurzaming.

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Als boeren meer vrijheid en verantwoordelijkheid krijgen, is adequate handhaving des te belangrijker, vindt de Raad. Voor overheden is daarvoor -in meer of mindere mate- een rol weggelegd. ‘Het opleggen van sancties als een bedrijf zich niet aan de regels houdt, blijft een overheidsverantwoordelijkheid.’

Overheden als gemeentes, provincies of waterschappen zouden ook nadrukkelijker in de regio de landbouwtransitie vorm moeten geven. Boeren zouden betrokken moeten worden bij lokale maatregelen om bijvoorbeeld de waterstand te verhogen om droogte tegen te gaan of in te zetten op biodiversiteitsherstel.

Afzetkanalen vinden

Last but not least zijn de mogelijkheden om te verduurzamen ook afhankelijk van de mate waarin partijen in de voedselketen en consumenten meebewegen en boeren ondersteunen in de transitie naar duurzame bedrijfsmodellen. De rijksoverheid moet bevorderen dat kredietverstrekkers, inkoopcombinaties van supermarkten, afzetcoöperaties en ook de consument meer bijdragen aan het proces van verduurzaming, staat in het rapport.

‘Wanneer een boer overstapt naar een duurzaam bedrijfsmodel, betekent dit dat de ondernemer andere afzetkanalen moet vinden, technische aanpassingen moet doorvoeren in de productie en reële afnameprijzen moet zien te krijgen voor duurzame producten, met name bij de gangbare agrarische productieketens. Dit blijft een punt van aandacht.’

Nieuwe Boerenfamilie

In de tussentijd verenigen boeren en niet-boeren zich in de omslag naar duurzamer voedsel. Een van de voorbeelden is de nieuwe Boerenfamilie, in de zomer van 2021 gelanceerd door Food Hub. De bedoeling is dat mensen van buiten de agrarische sector ondersteuning bieden aan boeren en tuinders die op zoek zijn naar innovatiemogelijkheden binnen hun bedrijf.

Via een online platform worden boeren gekoppeld aan nieuwe ‘familieleden’ met allerlei soorten expertises, zoals ontwerpers, koks, bodemdeskundigen, financieel experts, juristen en ambtenaren. In gezamenlijkheid zoeken ze naar financiële mogelijkheden, naar partijen die de boer of tuinder kunnen ondersteunen. Samen werken ze aan een uitvoerbaar verdienmodel. Het motto is: voedsel is tenslotte van ons allemaal.