Stadslandbouw vervlecht stad en platteland

In Nederland en andere westerse samenlevingen zijn stad en landbouw van elkaar vervreemd geraakt. Het afgelopen decennium is hierin echter een kentering ontstaan. De vraag naar herkenbaar en lokaal geproduceerd voedsel neemt toe en stedelingen willen wonen in een omgeving waar 'groen' binnen handbereik ligt. Tegelijkertijd dwingt de economische crisis veel agrarisch ondernemers een andere koers te varen. Beide groepen vinden elkaar in een nieuwe manier van voedselproductie en groenbeleving in en rond steden, samengevat onder de noemer stadslandbouw. En stadslandbouw is 'booming business'. Ter illustratie: Groen Kennisnet bevat 427 bronnen over stadslandbouw, gepubliceerd in de laatste 5 jaar. In de twintig jaar daarvoor waren dat er 161.

Diversiteit

Stadslandbouw kent geen eenduidige omschrijving. Zo hanteren sommigen een eenvoudige definitie: 'het verbouwen van voedsel in en rond de stad, dichtbij de burger'. Anderen leggen de relatie tussen stadslandbouw en circulaire economie: 'het voortbrengen, verwerken en vermarkten van voedsel en daaraan gerelateerde producten en diensten, in urbane en peri-urbane gebieden, daarbij gebruikmakend van stedelijk hulpbronnen en reststoffen'. Stadslandbouw kent verschillende verschijningsvormen, in grootte, werkwijze en type product of dienst dat wordt geleverd. Bedrijven en projecten variëren van buurtinitiatief tot commerciële onderneming, en van biologische pluktuin tot 'vertical farming'. Overeenkomst tussen alle initiatieven vormt de duidelijke relatie - of korte keten - tussen producent en consument. En de daaruit voortvloeiende verbondenheid tussen burger en boer. En ongeacht de gehanteerde definitie en verschijningsvorm, ligt stadslandbouw altijd op een kruispunt van meerdere disciplines: plantenteelt, dierhouderij, voedselverwerking en - vermarkting, landschapsarchitectuur, techniek, horeca, educatie, en/of zorg.

De vijf O's

Is de populariteit van stadslandbouw een gevolg van zijn maatschappelijke reikwijdte? Hieronder zijn actuele ontwikkelingen beschreven vanuit de benadering van de vijf O's, in willekeurige volgorde: Onderzoek, Onderwijs, Ondernemers, Overheid, Omgeving.

• Onderzoek - De Lectorenkring Urban Food and Green (HBO) en de onderzoeksgroep Urban Agriculture (Wageningen UR) werken aan nationale en internationale stadslandbouwprojecten
  
• Onderwijs - Warmonderhof (Groenhorst Dronten) en HAN verzorgen cursussen in stadslandbouw. Een WURKS-project leverde lesmateriaal voor het HBO. Nordwincollege en Wageningen UR ontwikkelden een module waarin MBO-studenten lesgeven aan basisscholen.
  
• Ondernemers - Boeren en tuinders in stedelijke regio's richten zich steeds meer op de consument dichtbij. In de stad zijn nieuwe ondernemers actief op braakliggende terreinen en in leegstaande gebouwen. Veel initiatieven maken gebruik van traditionele methoden en producten in combinatie met horeca, educatie en/of zorg. Daarnaast ziet men steeds meer hightech initiatieven zoals 'vertical farming' (landbouw in gebouwen) en 'aquaponics' (combinatie van vis- en plantenteelt). In deze hightech toepassingen van stadslandbouw vindt samenwerking plaats met ondernemers buiten het groene domein: energieleveranciers, architekten, afvalverwerkers, technische toeleveranciers. Een project waarin verschillende ondernemers samenwerken is de Groenfabriek.
  
• Overheid - Staatssecretaris Sharon Dijksma presenteerde op 26 april 2013 de Kamerbrief over stadslandbouw en groen in de stad. In een Green Deal Stadsgerichte Landbouw werden onlangs verschillende economische perspectieven van stadslandbouw gepresenteerd. Een aantal Nederlandse steden verenigen zich in het Stedennetwerk Stadslandbouw. Diverse steden, waaronder Rotterdam en Den Haag, hebben stadslandbouw opgenomen in hun beleidsplannen.
  
• Omgeving - Stadslandbouw berust op de betrokkenheid van burgers bij voedsel en groen. Buurtmoestuinen leveren naast hoogwaardig voedsel ook sociale verbondenheid en opwaardering van terreinen zonder duidelijk bestemming. Als consument zorgt de burger voor een groeiende verkoop van streekproducten. Daarnaast zijn maatschappelijke organisaties actief op het gebied van stadslandbouw, voorbeelden zijn Kennismakelaar stadslandbouw en de Brabantse milieufederatie.

Uit je eigen stad

Een veelzeggend voorbeeld van een stadslandbouwinitiatief is het Rotterdamse 'Uit je eigen stad'. Deze commerciële onderneming ligt in het havengebied op de grens van Rotterdam en Schiedam, op een plek die eerder functioneerde als rosse buurt. De ondernemers van 'Uit je eigen stad' telen groenten in de vollegrond en onder tunnels, en houden kippen voor vlees en eieren. Dit doen ze op 2,3 hectare gepachte grond. De Rotterdamse horeca vormt de belangrijkste klant. Daarnaast is er een eigen restaurant en een winkel, met eigen producten en streekproducten uit de Rotterdamse regio. Binnenkort start men met een aquaponics-afdeling, waarin het jaar rond meervallen en bladgroenten kunnen worden gekweekt. Naast betaalde medewerkers zijn er vrijwilligers actief. 'Winkel en horeca zorgen voor 90% van de inkomsten, de verkoop van landbouwproducten voor 10%. Ik ben geen tuinder of veehouder, ik vertel een verhaal!' Zo kenmerkt Bas de Groot, één van de drie initiatiefnemers van 'Uit je eigen stad', zijn multidisciplinaire werk.

(Bron foto: Thinkstock)