'Transitie van het voedselsysteem loopt via het boerenerf'
De landbouw zit in een veranderingsproces. Maar het beeld van de richting waarin die verandering plaats vindt, is divers. Zo kun je denken aan vertical farming, met volop inzet van technologie, aan een natuurinclusieve landbouw die intensief gebruik maakt van ecosystemen of kringlooplandbouw, waar circulaire principes essentieel zijn. De transitie van het huidige systeem van voedselproductie is begin jaren tachtig begonnen, zo legt Joris Lohman van Food Hub uit. In zijn college van een half uur gaat hij in op de achtergrond van die voedseltransitie. Hoe heeft de landbouw zich ontwikkeld? Hoe werkt transitie? En hoe ontwikkelt de voedseltransitie zich?
Ontwikkeling van de landbouw
De landbouw en de manier waarop wij voedsel produceren heeft al eerder ingrijpende veranderingsprocessen ondergaan. Zo'n honderd jaar geleden was de Nederlandse landbouw kleinschalig. Er was toen vooral veel inzet van menskracht en paardenkracht. De landbouw maakt nog geen grootschalig gebruik van machines of kunstmest. Er werkten veel mensen, maar de voedselproductie was niet efficiënt.
In de loop van de 20e eeuw vond een efficiencyverbetering plaats. Onder het motto 'Nooit meer honger' zorgde landbouwminister en later Eurocomissaris Sicco Mansholt voor een versnelling van de modernisering en industrialisering van de landbouw. Boeren gingen grootschaliger produceren met inzet van machines, kunstmest, bestrijdingsmiddelen.
Debat over landbouw
Maar dat landbouwsysteem begint steeds meer in de problemen te komen. Milieubelasting en lage winstmarges voor producenten laten zien dat het voedselsysteem anders moet. Aan de hand van de transitiewetenschap legt Lohman uit hoe die landbouwtransitie nu tot stand komt. In de discussie over landbouw worden verschillende paradigma's gebruikt. Enerzijds is er een beeld van een kleinschalige mens- en diervriendelijke landbouw die gebruik maakt van ecologische principes. Daartegenover staat het beeld van een efficiënt producerende geïndustrialiseerde landbouw die volop gebruik maakt van technologie, machines, gewasbeschermingsmiddelen, gmo.
Het zijn twee frames die sinds de jaren tachtig vaak gebruikt worden in de discussie over landbouw, aldus Lohman. Die twee beelden zijn nogal tegenstrijdig en dat zorgt vaak voor een patstelling in het debat, ook in de politiek. Maar in de werkelijkheid is die tegenstelling niet zo zwart-wit. Als je goed luister zie je dat veel mensen dezelfde opvatting hebben. Zo wil iedereen dat de productie van voedsel minder belastend is voor mens en milieu en dat iedereen betrokken bij de voedselproducten een eerlijke boterham moet kunnen verdienen.
Toekomst
De toekomst van de landbouw zal gericht zijn op meer diversiteit. Met de visie op kringlooplandbouw geeft de Minister van Landbouw richting aan de ontwikkeling met aandacht voor ecologische waarden, biodiversiteit, circulaire economie en een verbinding tussen boer en burger of stad en platteland. De transitie van het voedselsysteem loopt via het boerenerf, zegt Lohman. Boeren en niet-boeren zullen moeten samenwerken aan een nieuwe voedselsysteem.
(Bron foto: Shutterstock)