Tuinbouw combineren met het opwekken van zonne-energie? Het kan!

Op het zachtfruitbedrijf Albers in Babberich loopt een proefproject om de teelt van frambozen en rode bessen te combineren met het opwekken van zonne-energie op hetzelfde stukje land. De panelen bieden bescherming tegen hagel, regen en direct zonlicht en laten deels licht door om de groei te bevorderen. 

De installatie is duurzaam in vergelijking met de andere teelt: de tijdelijke plastic overkappingen die elk jaar opnieuw moeten worden geplaatst zijn niet meer nodig. Onder de panelen zitten sensoren die onder meer de temperatuur, lichtinval en luchtvochtigheid meten. Bij het fruitteeltbedrijf liggen ruim tienduizend zonnepanelen die genoeg groene stroom leveren voor 1250 huishoudens. De eerste uitkomsten van deze proef zijn bemoedigend. Dat concludeert het bedrijf GroenLeven, dat op verschillende locaties in Nederland inzet op energie opwekken in combinatie met andere functies, zoals parkeren. Bij een handjevol fruittelers staan installaties. 

In de vollegrond 

In het Brabantse Oss doen telers van vollegrondsgroente met drie proefopstellingen ervaring op. Iedere opstelling is 25 vierkante meter groot. Bij één opstelling zijn de zonnepanelen gemonteerd op een bodemrail, bij de twee andere opstellingen is die rail op palen gemonteerd. Daaronder groeien gewassen als andijvie, sla en kool. 

In tegenstelling tot de fruitteelt liggen de panelen juist dicht bij de grond. Zo vallen ze minder op in het landschap en zijn ze makkelijk te verplaatsen voor de oogst. In Oss groeien de gewassen prima, zegt Patrick Bekkers in Nieuwe Oogst. ‘Andijvie onder zonnepanelen ontwikkelt meer blad in vergelijking met andijvie in de buitenteelt. Dat is eigenlijk alleen maar gunstig.’ Telen onder panelen leidt verder tot een efficiënter watergebruik, is de ervaring.  

Duurder in aanschaf 

Lichtdoorlatende panelen hebben wel een lagere capaciteit. De Osse opstelling van zonnepanelen is in vergelijking met een reguliere zonneakker ongeveer de helft duurder, schat Bekkers in. ‘Daarmee is dit vooral geschikt voor teelten op kleinere schaal. Denk aan boeren en tuinders die hun producten aan huis verkopen, via landwinkels of aan de horeca. De panelen zijn ook toepasbaar in de aspergeteelt. Net als met folie kun je er de groeisnelheid mee beïnvloeden.’ 

In Almere start Aeres Hogeschool een proef om een zonnepark te combineren met biologische strokenteelt van groente en kruiden. Samen met energiebedrijf Vattenfall en onderzoeksorganisatie TNO start dit voorjaar de aanleg van een opstelling van vijf hectare groot. Omdat de panelen verder van elkaar staan dan bij reguliere zonneparken worden dubbelzijdige panelen gebruikt die ook het gereflecteerde licht kunnen omzetten in energie. De panelen zijn inklapbaar en draaien mee met de zon. 

Europese samenwerking 

Op Europees niveau staat de samenwerking tussen de PV-sector (zonnepanelen) en de land- en tuinbouw te boek als Agrisolar. In het kader van de Europese Green Deal lopen verschillende proeven die gebruik van landbouwplastic tegengaan, ruimte geeft aan flora en fauna en ook de inkomsten van agrarisch ondernemers kan opstuwen. 

De organisatie SolarPower Europa investeert in Agrisolar-projecten in verschillende landen. Elk initiatief is aangepast aan de lokale agronomische, ecologische en sociaaleconomische omstandigheden en aan de behoeften van boeren en andere relevante belanghebbenden. Volgens SolarPower Europe zijn beleidsmakers nodig om dubbelfuncties beter te faciliteren. Het gaat aan de ene kant om het weghalen van administratieve belemmeringen en regelgeving, maar ook het creëren van subsidiemogelijkheden en het versnellen van procedures voor de ontwikkeling. 

Bodemkwaliteit

Terugkerend vraagstuk is wat de effecten van zonnepanelen op landbouwgrond zijn, op de korte en lange termijn. In 2021 is een veldstudie uitgevoerd naar de effecten van dertien Nederlandse zonneparken op vegetatie, bodem en microklimaat. Het onderzoek is uitgevoerd door Universiteit Utrecht in samenwerking met bureau Lievense WPS. 

Belangrijkste conclusie is dat onder zonnepanelen de vegetatie minder bodembedekkend, minder hoog, minder soortenrijk en minder evenredig verdeeld is dan naast de panelen. Zowel de bodem als de lucht onder de panelen is vochtiger, en de fluctuatie van luchtvochtigheid en temperatuur is gedurende de dag gereduceerd, concluderen de onderzoekers.  

Vegetatie en bodem tussen de rijen direct ten zuiden van de panelen verschillen nauwelijks van vegetatie en bodem vergeleken met de controlesituatie. Aan de hand van dit onderzoek lijkt een rijafstand van ten minste 1,5 keer de hoogte van de paneeltafels voldoende kansen te bieden voor planten.

Soortenrijkdom 

In zonneparken met bij de start een hoge soortenrijkdom is de negatieve impact van de zonnepanelen op de biodiversiteit het grootst. Als zonneparken worden aangelegd op een locatie met een lage soortenrijkdom is juist winst voor vegetatieontwikkeling te behalen door beheer gericht op verschraling en het inzaaien met een passend kruidenrijk zaadmengsel, meldt de studie. 

De onderzoekers wijzer erop dat ook andere aspecten van biodiversiteit, zoals bodemleven en de aanwezigheid van insecten, vogels en (kleine) zoogdieren nader onderzoek verdienen. Daarnaast is het belangrijk om over langere periodes te monitoren om de gevonden trends in de data te kunnen valideren, zo staat in ‘De effecten van zonneparken op vegetatie’.