Vertrouwen belangrijke succesfactor in De Maasduinen

De grote opgaven in het landelijk gebied vragen om een transitie naar een duurzame, toekomstbestendige inrichting van het landschap. Een gebiedstransitie is een complex proces waarbij veel verschillende partijen en belangen betrokken zijn. Nina de Roo is transitiekundige en bestudeert al jaren dit soort omvangrijke veranderprocessen. In deze slotaflevering van de zomerreeks in 2024 spreekt Groen Kennisnet De Roo en vraagt haar naar haar kijk op de transitie in De Maasduinen.

De Roo vertelt dat een transitie een fundamentele systeemverandering is. “In een transitie veranderen de dominante praktijken van alle betrokken partijen zoals boeren, overheden, onderzoeksinstellingen en burgers. Niet alleen de mensen veranderen, ook de wet- en regelgeving en technologie en manieren waarop deze toegepast worden veranderen in een transitieproces.” De Roo benadrukt: “Niet ieder veranderingsproces is een transitie. Vaak zie je dat het woord transitie gebruikt wordt voor optimalisaties van het huidige systeem in plaats van voor radicale veranderingen.

Wat de Roo opvalt aan de verhalen over De Maasduinen is dat ze problemen integraal proberen aan te pakken. "Het gaat niet alleen over landbouw maar ook over water, wonen, natuur, toerisme. Dat is wel iets wat je in transities ook ziet. Er zijn veel verschillende actoren betrokken bij het gebiedsproces in De Maasduinen, dat is ook een belangrijke voorwaarde voor een geslaagde transitie.”

Transitie of veranderproces

De Roo betwijfelt of er sprake is van een echte transitie in De Maasduinen. “Wel denk ik dat ze met een veranderingsproces bezig zijn. In de verhalen mis ik de wrijving en de radicale ideeën die ik bij andere ruimtelijke transities wel terugzie.”

"Wat ik vaak zie is dat mensen het graag hebben over de positieve kanten: de gelukte pilots, de geslaagde ingrepen, de leuke voorbeelden. Maar er zijn óók mensen die zich niet gehoord voelen. Is er weerstand tegen de plannen? Wie is hierop tegen? Wie zijn de verliezers bij deze transitie?”

Een transitie komt niet zomaar tot stand vertelt De Roo. "Eerst gaat er van alles mis, er is gebrek aan consensus over wat het probleem of de oplossing is. Er heerst vooral chaos, verwarring. Op een gegeven moment komen er dan een aantal gelijkgestemden samen om een uitweg te vinden uit de impasse. Dat aspect lees ik duidelijk terug in de interviews. De mensen in De Maasduinen kennen elkaar, en zijn vaak al langer vanuit verschillende rollen bij het gebied betrokken. Er is vertrouwen om samen de uitdagingen aan te gaan.”

De landbouw en natuur staan in Nederland op gespannen voet, toch wordt er in en rondom de Maasduinen constructief samengewerkt. De Roo legt uit: “In gevoelige gebiedsprocessen heb je mensen nodig die als verbinder optreden en de verschillende perspectieven bij elkaar brengen. Wat Andries Arts, als hoofd buitendienst/beheerder, doet bijvoorbeeld is daar ongelofelijk belangrijk voor, en ook de wethouder Antoon Splinter helpt met zo’n lange staat van dienst in de regio enorm om bruggen te slaan.” Die verbinding en continuïteit is wat volgens De Roo in de Nederlandse landbouwtransitie ontbreekt. “Op dit kleinere schaalniveau is vertrouwen en begrip heel belangrijk. Er ontstaat in een sociale controle die erg positief kan werken. Mensen kunnen elkaar aanspreken op elkaars verantwoordelijkheden. Ze kunnen elkaar immers niet ontlopen.” Als voorbeeld van succesvolle gebiedsprocessen noemt ze de Ooipolder en Ameland. “In de interviews die jullie afgenomen hebben heeft iedereen het erover hoe mooi en bijzonder het landschap van De Maasduinen is, dan heb je al iets waar je je samen voor wilt inzetten. Zo’n concreet gedeeld belang missen we in de Nederlandse landbouwtransitie.”

Economisch systeem

In De Maasduinen wordt grotendeels op pachtgronden geboerd. Daarin verschilt De Maasduinen van de meeste andere landbouw in Nederland. Dit heeft volgens De Roo invloed op de onderlinge machtsrelaties. “Bezit is een heel belangrijke factor in transities. Dit werkt op dit moment belemmerend. Het huidige systeem is erg gericht op winst en bezit waardoor vormen die meer op samenwerking en duurzaamheid gericht zijn het onderspit delven. Als we het echt over transitie willen hebben dan zullen we het ook moeten hebben over het ombuigen of omvormen van het onderliggende economische systeem.”

De Roo bepleit dat we ook kunnen kijken naar wat je toevoegt aan waarde. Dat kan naast economische waarde dan ook ecologische of maatschappelijke waarde zijn.

Verandering van mindset

De eerste stappen naar een meer integrale blik lijken in De Maasduinen te zijn gezet. De Roo ziet een mindset-verandering bij de betrokkenen. In plaats van te denken in tegenstellingen waarbij natuur tegenover landbouw staat zijn deze in het gebiedsproces veel meer verweven met elkaar geraakt. Als voorbeeld haalt ze een zin uit de visie van De Maasduinen aan: ‘Zowel biodiversiteit als landbouw moeten mogelijk zijn in het gebied’. “Hierin lees ik dat beide in het beleid als gelijkwaardig gezien worden. Wat ik vaak zie in gebiedsvisies is dat er gestreefd wordt naar ‘Landbouw met ruimte voor natuur’, voor mij is dat toch echt wat anders omdat landbouw dan gezien wordt als het voornaamste uitgangspunt.”

Is De Maasduinen in transitie?

De meeste betrokkenen noemen het veranderingsproces in De Maasduinen een transitie. Het is alleen de vraag of dit woord de juiste term is voor de vergaande samenwerking die in dit gebied vorm begint te krijgen. De Roo legt de vinger op de zere plek: “Als ik de verhalen zo lees is er veel bewondering en aandacht voor het gebied en maken alle betrokkenen zich zorgen of dit wel in de toekomst zo kan blijven. Ik vraag me af of ze wel een transitie willen of dat ze gewoon veel dingen willen behouden. Wat natuurlijk hartstikke mooi is. De mooie dingen wil je behouden. Dan wil je eigenlijk geen transitie maar een weerbaar systeem. Dat is dan bijvoorbeeld een systeem dat bestendig is tegen schokken en invloeden, of een systeem dat zich goed aan kan passen aan bijvoorbeeld klimaatverandering. Maar dat is niet hetzelfde als een transitie.”

Het lijkt er meer op dat een robuust landschap, een veerkrachtig Maasduinen het gedeelde doel is in plaats van een fundamentele verandering. Transitie is geen wondermiddel. De Roo: "Misschien moeten we ook af en toe tegen elkaar zeggen: we willen juist géén transitie”.

Heb je vragen naar aanleiding van dit stuk of ben je benieuwd hoe de geïnterviewden hiernaar kijken?
Kom dan naar het Groen Kennisnet webinar op 12 september waarbij we in gesprek gaan met terreinbeheerder Ido Borkent en melkveehouder Rik Zeegers.