Vlas: gewas van verleden én toekomst

Al vanaf de middeleeuwen wordt er vlas geteeld in Nederland. Van vlas kunnen onder andere linnen, lijnzaad en lijnolie worden gemaakt. Tegenwoordig wordt het ook ingezet als duurzaam bouw- en isolatiemateriaal. Lange tijd stond het telen van vlas hoog in aanzien, mede omdat de teelt veel kennis vraagt. Maar in de twintigste eeuw kreeg vlas concurrentie van synthetische vezels. De industrie kon deze kunstmatige vezels goedkoper produceren. Het produceren van linnen was arbeidsintensief en de loonkosten waren hoog. Tegenwoordig wint vlas weer aan populariteit door verbeterde mechanisatie en een groeiende markt.

Voordelen

Vlas heeft voordelen voor de ondernemer én het milieu. Voor de agrarisch ondernemer is vlas gunstig omdat het een rustgewas is die de bodemstructuur verbetert. Vlas heeft namelijk een diep wortelstelsel. Als de mechanische onkruidbestrijding is gelukt, is de bodem na de teelt weinig begroeid met onkruid, omdat vlasplanten de zon niet doorlaten op de bodem. Ook heeft vlas geen genetische verwanten met andere akkerbouwgewassen die veel worden geteeld. Hierdoor is de kans klein dat er schimmels of bacteriën die specifiek zijn voor vlas, overgaan op het volggewas. Zo hoeven er later geen bestrijdingsmiddelen te worden gebruikt.

Veelzijdig vlas

In vlas zitten stevige vezels. De lange vezels worden gebruikt in kleding (linnen), waar een groeiende vraag naar is. In de laatste tien jaar steeg de afzet van vlasvezels met 50%. De vraag naar biologisch linnen groeit voornamelijk in Azië, waar er een gigantische consumentenmarkt voor is. Daarnaast breidt de markt uit door andere toepassingen. Want ook in de biobased economie stijgt de vraag naar vlas. Biobased heeft als doel om fossiele grondstoffen te vervangen door gewassen en reststromen uit de landbouw. En vlasvezel kan bijvoorbeeld gebruikt worden in autodashboards in plaats van plastics. Maar vlas is ook een duurzaam alternatief voor steen- en glaswol als isolatiemateriaal.

Teelt

Nadat het gewas gezaaid is, duurt het ongeveer honderd dagen voordat het vlas kan worden geoogst. Vlas kan zowel in de winter worden geteeld als in het voorjaar. De winterteelt heeft wel meer uitdagingen op het gebied van meeldauw. De teelt is dus gemiddeld succesvoller wanneer er wordt gezaaid in maart, en in juli wordt geoogst. In een koud voorjaar kan de mineralisatie van stikstof wel langzaam gaan, waardoor er minder nutriënten beschikbaar zijn voor het vlas.

Praktijkervaring

Ondernemer Dick Harinck, van Harinck Organics, begon afgelopen jaar met het biologisch telen van vlas. Hij teelt dus vlas zonder gebruik te maken van kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen. Harinck: "Mijn ervaring is dat vlas gebaat is bij voldoende vocht tijdens de groei. Als er te weinig regen valt, is beregenen bijna een must voor een goede opbrengst. Anders blijft de plant te kort. De lange vezels zijn meer waard."

Vanwege de gunstige vlasprijs wordt het perceel met kortere vezels toch geoogst. "Van de korte vezels worden allerlei andere vlasproducten gemaakt zoals linoleum, papier, stalstrooisel voor paarden. Van het vlaszaad wordt lijnzaadolie gemaakt of de lijnzaden worden gewonnen." Het onkruid tijdens de teelt hield Harinck onder controle met eggen. De uitdaging ligt in de onkruidbeheersing tijdens het dauwrottingsproces. "Tijdens dit proces ligt het vlas op het land om de vezel vrij te maken," vertelt hij. "Als vlas lang genoeg is, bedekt het de bodem na het plukken. Hierdoor blijft het onkruid beheerst tijdens het rottingsproces. Is het vlas echter korter dan valt er meer licht op de bodem, wat ruimte geeft voor onkruiden om te ontkiemen." Vlas is goed voor de structuur van de grond, waardoor een meeropbrengst haalbaar is voor de vervolgteelt. Daarnaast is vlas een milieuvriendelijke teelt, omdat er een minimale input nodig is van (kunst)mest, bestrijdingsmiddelen en arbeid. Ook is vlas een goede plant voor bestuivende insecten zoals hommels en bijen.

Nieuwe eco-regelingen

Vlasteelt zit als vezelgewas in de eco-regeling van het nieuwe Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Binnen het nieuwe GLB worden activiteiten die positief bijdragen aan klimaat, bodem, lucht, water, landschap en biodiversiteit extra beloond. Door het telen van vlas kun je dus een hogere subsidie krijgen. Bionext en Biohuis onderzoeken via het project ‘Biologisch en het nieuwe GLB’ of de nieuwe GLB-subsidies aansluiten bij de biologische praktijk.

Meer lezen over Biologisch en het nieuwe GLB? Download de Greenpaper op de website van Bionext: Bionext | Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)