Voedselbos met invasieve exoten vormt risico

In een voedselbos worden veel verschillende plantensoorten in diverse vegetatielagen geplant, waarbij zowel inheemse als uitheemse soorten gebruikt worden. De meeste plantensoorten zijn eetbaar, maar er zijn er ook die belangrijke ecologische functies in het voedselbos vervullen.

Van die exotische plantensoorten zijn sommige invasief. Ze kunnen zich makkelijk verspreiden en vermenigvuldigen waarbij ze een bedreiging kunnen vormen voor de biodiversiteit. Daarnaast worden er plantensoorten gebruikt die een mogelijk risico voor de volksgezondheid vormen omdat ze giftige stoffen bevatten of allergeen zijn. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) wilde weten in hoeverre voedselbossen een risico vormen. In opdracht van de NVWA maakte Radboud Universiteit een risicobeoordeling. Het onlangs uitgebrachte rapport laat zien dat zo'n 20% van de uitheemse soorten een mogelijk risico vormen voor de biodiversiteit.

Voedselbosoppervlakte

Voor dit onderzoek is ook gekeken naar hoe de voedselbossen zich in Nederland hebben ontwikkeld. De belangstelling voor voedselbossen neemt sinds 2010 snel toe, zo blijkt uit cijfers. Het aantal en de totale oppervlakte is sinds 2010 sterk gegroeid met een opvallende stijging in 2013. In dit onderzoek werden 88 voedselbossen geteld met in totaal 926 verschillende plantensoorten. De gemiddelde oppervlakte van voedselbossen is 1,85 ha en de totale voedselbosoppervlakte van de deelnemende voedselbosbeheerders is 48,01 ha. De meeste voedselbossen zijn klein en worden niet bedrijfsmatig beheerd.

Voor nadere analyse van de voedselbossen hanteerden de onderzoekers een aantal criteria. Zo moet een voedselbos minimaal 0,5 ha groot zijn. In het bos moeten minimaal drie vegetatielagen aanwezig zijn, waaronder een kruinlaag van hoge bomen. En er moet een rijk bosbodemleven zijn. Van de 88 bossen voldeden 14 bossen aan de crtieria.

Biodiversiteit

Van die 14 bossen werd een lijst samengesteld met 593 plantensoorten. Daarvan waren er 481 uitheems (81,1%) en 112 inheems (18,9%). Beheerders maken hun keuze voor de verschillende planten op basis van verschillende criteria. Naast een goede smaak en voedingswaarde spelen ook aspecten als herstel van de biodiversiteit, bodemkwaliteit, bodemfunctie en winterhardheid een rol.

Uit de risicoanalyse blijkt dat van die 481 uitheemse soorten er 104 (21,6%) zijn die een mogelijk risico voor biodiversiteit opleveren wanneer deze planten zich in de natuur vestigen. Bij 12 ervan wordt het risico hoog ingeschat. Als mogelijke invasieve soorten worden bijvoorbeeld de aardpeer (Helianthus tuberosus), rimpelroos (Rosa rugosa), cranberry (Vaccinium macrocarpon) of azijnboom (Rhus typhina) genoemd. Ook de risico's van de blauwe bes of trosbosbes (Vaccinium corymbosum) en appelbes (Aronia spp.) worden mogelijk onderschat, zo is te lezen in het rapport.

Volksgezondheid

Van de 593 beoordeelde planten zijn er 255 soorten (43,0%) waarvan plantendelen of plantensappen min of meer giftig of allergeen zijn voor mensen. Drie inheemse soorten scoren een hoog risico, aldus de onderzoekers: hulst (Ilex aquifolium), wilde liguster (Ligustrum vulgare) en gewone vlier (Sambucus nigra).

De opstellers van het rapport komen met een aantal aanbevelingen voor beheer, beleid en voor verder onderzoek. Zo zouden initiatiefnemers en eigenaren van voedselbossen zelf hun verantwoordelijkheid moeten nemen om hun assortiment te beoordelen op risico's voor natuur en volksgezondheid. Invasieve exoten, zoals vermeld op de Unielijst Invasieve Exoten, moeten ze of verwijderen, of zodanig beheersen dat ze zich niet kunnen verspreiden. En afnemers en consumenten van producten uit voedselbossen moeten informatie krijgen over plantensoorten die mogelijke risico's opleveren voor de volksgezondheid. Overheden kunnen bij verlening van subsidies of inzet van andere beleidsinstrumenten voorwaarden stellen.

(Foto Aronia of appelbes, bron: Jukka Virtamo via Pixabay)