Wormen en perenbomen ingezet voor natuurherstel Waddenzee

In de negentiende en twintigste eeuw kwamen in de Waddenzee tientallen zogeheten Sabellaria-riffen voor, soms wel meerdere voetbalvelden groot. Ze waren te danken aan Sabellaria-wormen oftewel kokerwormen; die bouwen met zandkorrels hun eigen schuilplek. In grote aantallen ontstaan dichte riffen die een grote aantrekkingskracht hebben op veel zeeleven. Waarschijnlijk als gevolg van de visserij zijn de Sabellaria-riffen in de loop van de tijd verdwenen. 

Om de kwaliteit van de Waddenzee te verbeteren, willen onderzoekers een grote hoeveelheid Sabellaria-wormen herintroduceren. Mariene ecoloog Martin Baptist van Wageningen University & Research neemt daarin het voortouw. De onderzoeker en zijn team brengen het huidige en historische voorkomen van Sabellaria in kaart, beschrijven de optimale habitatcondities voor Sabellaria en de positieve of negatieve effecten van grootschalige herintroductie op het ecosysteem van de Waddenzee.  

Oude perenbomen 

Daarnaast wordt voor het versterken van de biodiversiteit geëxperimenteerd met kunstmatige riffen. Onder leiding van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee zijn in het voorjaar van 2022 kunstmatige boomriffen in de westelijke Waddenzee geplaatst. Dit idee is afkomstig van Tjeerd Bouma, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en lector aan de Hogeschool Zeeland. Dode fruitbomen zijn een natuurlijk restproduct en hebben al een complexe rif-achtige structuur, zo staat in het blad Visionair.

De eerste resultaten zijn veelbelovend. In een paar maanden tijd hebben zich allerlei organismen op de bomenriffen gevestigd. Naast zeepokken en hydroïdpoliepen ook zakpijpen, mosdiertjes, groenwieren en zeesterren. Ook rondom deze riffen is volop zeeleven te vinden in de vorm van krabben, garnalen en veel vissen.  

Biobouwers nodig 

Volgens Baptist dragen kunstmatige riffen bij aan het herstellen van de waddennatuur. “Maar voor echt herstel denk ik aan natuurlijke riffen. Die groeien en brokkelen ook weer af, waardoor er een steeds veranderend systeem ontstaat. Voor zo’n rif heb je dieren nodig die zelf grote structuren maken: biobouwers”, zegt de onderzoeker in een interview.  

In het verleden was de Waddenzee het terrein van drie biobouwers, die zich op verschillende dieptes bevonden. Zeegras vormde grote groene velden net onder het wateroppervlak. Iets dieper waren vaak schelpdierbanken te vinden met platte oesters en mosselen. Nog wat dieper zaten Sabellaria-wormen. “We hebben beschrijvingen van riffen in Duitsland die meer dan 100 hectare groot waren”, aldus Baptist. “De wormen begonnen zo’n rif bijvoorbeeld te bouwen op de resten van schelpdieren die naar beneden zakten.” 

Het water filteren 

Het verschil tussen een zandige bodem en een rif is volgens Baptist groot. “Vissen en zeenaaktslakken vinden schuilplekken en voedsel in het rif. Andere dieren, zoals sponzen, zakpijpen en anemonen vinden een ondergrond om zich te vestigen.” De Sabellaria-wormen filteren bovendien het water door er voedingsstoffen uit te halen. De riffen helpen zelfs mee om zandplaten en geulen langer op hun plek te houden. Dit onderwaterleven trekt allerlei dieren aan die zich vestigen in de Waddenzee. Het gevolg is een veel diverser ecosysteem. 

De onderzoekers willen daarom een locatie in de Waddenzee bepalen die geschikt is voor de ontwikkeling van de wormen en die plek overspoelen met wormenlarven. “Die diertjes moeten zich massaal vestigen, anders groeit er geen rif”, zegt Baptist. En dus heeft hij veel larven nodig. “We staan in de startblokken om ook deze biobouwers terug te krijgen in de Waddenzee. Voor de andere twee oorspronkelijke biobouwers, zeegras en de platte oester, lopen er al projecten. Nu onze Sabellaria-wormen nog.”