Zilte natuur: kansen voor gebieden met een snufje zout

De natuur in de Nederlandse delta heeft al sinds oudsher te maken de gradiënt van zoet naar zout. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de getijdewerking van de Noordzee maar ook aan het zout dat door overstromingen, springtij en dijkdoorbraken het land op kan komen. Tegenwoordig kunnen we ook strooizout tegen gladheid en verzilt kwelwater in de polders aan deze lijst zoutmakers toevoegen. Hoe groot is het probleem van verzilting eigenlijk voor flora en fauna?

Curve van Remane

Het is een misvatting dat de aanwezigheid of introductie van zout per definitie een aanslag is op de soortendiversiteit in een gebied. Wanneer verzilting zeer geleidelijk plaatsvindt, kunnen de meeste flora en fauna zich prima aanpassen aan een iets meer gezouten leefomgeving. De opbouw van zouttolerantie is een geleidelijk proces. Volgens de onderzoekers van Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) zijn het vooral de korte pieken in zouttoename die een negatief gezondheidseffect hebben, al is er nog veel onduidelijk over de effecten van verzilting.

Om een beter beeld te krijgen hoe Nederland met de toename aan zout in landbouw, natuur en waterbeheer kan omgaan is een programmaplan opgesteld. Onderzoekers van Wageningen Environmental Research, Deltares en KWR gaan komende vijf jaar samen aan de slag met het verziltingsvraagstuk en ontwikkelen samen praktische oplossingen voor agrariërs, water- en natuurbeheerders.

Er is wel sprake van een biodiversiteitskloof in brakke wateren, vergeleken met zoete en zoute wateren. Ecologen noemen dit de curve van Remane. De biodiversiteit in open water bereikt een dieptepunt bij een zoutpercentage van rond de 5%. Dit is te zout voor veel zoetwatersoorten maar niet zout genoeg voor de meeste mariene soorten. Er zijn brakwatersoorten die het goed doen onder die mild-zoute omstandigheden, maar dat is een veel kleinere selectie aan plant- en diersoorten. Kortom, de waarde van natuur op de grens van zoet en zout zit niet in de rijke soortendiversiteit.

Dynamische natuur

Wanneer je denkt aan de natuur zijn wild en woest waarschijnlijk niet de eerste eigenschappen die in je opkomen. Er is vaak weinig ruimte voor deze kwaliteiten om tot uiting te komen in het landschap, en bovendien is ruigte lastig te combineren met bijvoorbeeld recreatie of agrarisch natuurbeheer. Buitendijks liggen er meer kansen voor wildernis en dynamiek. De waarde hiervan gaat verder dan het scheppen van condities voor pionier soorten. Natuurlijke kustverdediging en een meer klimaat adaptief landschap worden in de catalogus van Wageningen Environmental Research genoemd als waardevolle ecosysteemdiensten. De onderzoekers van het Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) zien ook veel kansen voor Nature Based Solutions voor waterschappen en belicht de juridische aspecten om nature based solutions buitendijks toe te passen.

Brakke wateren

Het zijn niet alleen de duin-, kwelder- en schorrenlandschappen waar de zoute component een herwaardering krijgt. Troebele sloten zijn een onbeminde parel, stelt Wouter Quist. Hij is voorzitter van de gebruikerscommissie ‘Brakke wateren’ en breekt een lans voor de troebele sloot in het rapport Systeemkennis brakke wateren. Quist: “Die sloot functioneert anders dan zoete sloten. Niet alleen door de schommelende zoutconcentraties, maar ook door de andere chemische samenstelling van de waterbodem, en het voedselweb vanwege de afwezigheid van bijvoorbeeld watervlooien. Wat we in brakke wateren zien is uniek, een zeldzaam habitat met zijn eigen waarde”.

Beheerfocus

Of het nu gaat om het beheer van binnendijkse of buitendijkse zilte natuur: de focus in het beheer ligt op andere kwaliteiten en factoren dan bij de ongezouten tegenhangers. In plaats van het in stand houden en versterken van doelsoortpopulaties en biodiversiteit ligt de nadruk op het vergroten van de onderliggende dynamieken en landschapsprocessen. Ook wegen de ecosysteemdiensten zwaarder mee dan bijvoorbeeld de belevingswaarde en toegankelijkheid van de gebieden. Een mooi voorbeeld van zilte natuurontwikkeling is de Proefkwelder Marconi nabij Delfzijl. In dit project wordt de balans gezocht tussen de Nature Based Solution-aanpak en recreatie. De kennis en ervaring is te lezen in het EcoShape-rapport Kwelderontwikkeling als Nature-based Solution: Kennis en ervaring van de Proefkwelder Marconi.