Zorgen om ongezonde voeding groeien

De Britse arts Chris van Tulleken loopt voorop in de strijd tegen ultrabewerkte voedingsmiddelen. In een van de programma’s die hij voor de Britse omroep BBC maakte, schakelde hij een maand lang over van een dieet met 20 procent naar 80 procent ‘ultra processed food’. Het resultaat: hij werd 6,5 kilogram zwaarder, zijn lichaamsvet groeide in deze 30 dagen met 3 kilo. En zijn hormoonhuishouding veranderde.  

Van Tulleken wisselde gefrituurde kippenpootjes en diepvrieslasagne af met pudding, energiedrankjes en cornflakes. Hij kreeg naar eigen zeggen last van darmverstoppingen, voelde zich slecht en gespannen, sliep weinig en had een vochttekort. Hij deelde zijn ervaringen via een videodagboek.

In de supermarkt 

Het gros van de voedingsmiddelen in de supermarkt is ultrabewerkt. Het gaat om eten en drinken met veel toevoegingen zoals zout, suiker, vet, kleur- en smaakstoffen. Die worden in verband gebracht met een groot aantal medische problemen: gewichtstoename inclusief obesitas, ontstekingsproblemen zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, stofwisselingsziekten zoals diabetes type 2, hartaanvallen, beroertes, depressies, dementie en kanker. 

“Ultrabewerkt voedsel is de formele definitie van junkfood – voedsel dat we moeten vermijden of waarvan we de inname moeten verminderen”, zegt Van Tulleken daarover in een Britse krant. “Als je in een winkel bent en je wilt weten hoe het zit, moet je hierop letten: als iets in plastic is verpakt en er zit minstens één ingrediënt in dat je normaal gesproken niet in de keuken aantreft, zoals xanthaangom of een emulgator, een stabilisator of een smaakstof, dan is het waarschijnlijk ultrabewerkt voedsel.” 

Ook verslavend 

Ook in Nederland groeit de weerstand tegen ultrabewerkte voeding, mede doordat wetenschappers ertegen ageren. Naast de ongezonde ingrediënten, lijken deze producten ook verslavend, omdat na het eten het ‘genotshormoon’ dopamine vrijkomt. “Dat is ook de reden dat mensen het moeilijk vinden om ineens heel gezond te eten”, zegt Jaap Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam tegenover EenVandaag. 

Hoogleraar diabetologie Hanno Pijl van het Leids Universitair Medisch Centrum: “Met je boerenverstand kun je beredeneren dat voeding extreem belangrijk is voor je gezondheid. Iedereen kan zich voorstellen dat het op een bepaald moment misgaat als je jarenlang de verkeerde dingen naar binnen werkt. Eet je een keer cornflakes, dan krijg je daar niks van. Maar als je elke dag cornflakes eet en ook nog andere industriële producten, dan is er een sterk vergrote kans op het krijgen van een ziekte.”  

Definitie ontbreekt 

Op dit moment ontbreekt een eenduidige definitie van ultrabewerkte voeding, wat ook de discussie over gezondheidsrisico’s vertroebeld. Met name onderzoekers als Michael Gibney en Ciarán Forde, verbonden aan Wageningen University & Research pleiten voor een objectieve benadering en het classificeren van voedingsmiddelen. Dat maakt het voor overheden ook makkelijk om het gebruik van ongezonde producten te ontmoedigen, bijvoorbeeld door het informeren van consumenten, het beperken van reclame of het extra belasten van ongezonde voeding.  

Wetenschappers pleiten er eveneens voor om ultrabewerkt voedsel te toetsen aan de definitie van een verslaving. Daarvoor is de Yale Food Addiction Scale (YFAS) in het leven geroepen. Dat instrument geeft aan hoe de effecten van het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen zich verhouden tot middelenmisbruik van bijvoorbeeld alcohol en drugs volgens de DSM-diagnostiek. Volgens een uitgebreide studie scoort 14 procent van de volwassenen en 12 procent van de kinderen hoog op verslavingsverschijnselen voor ultrabewerkt voedsel.

Het gaat om producten zoals snoep en snacks met een hoog gehalte aan geraffineerde koolhydraten of toegevoegde vetten die ‘kunnen aanzetten tot overmatige inname, verlies van controle over consumptie, intense hunkering’. Juist deze geraffineerde koolhydraten of vetten leiden volgens onderzoekers tot vergelijkbare niveaus dopamine als verslavende middelen zoals nicotine en alcohol.  

Consumptie terugdringen 

De Wereldgezondheidsorganisatie wil de consumptie terugdringen van ultrabewerkte voedingsstoffen die slecht zijn voor de volksgezondheid. In Nederland is het nog niet zo ver. Hoeveelheden suiker, vet of zout worden niet gecontroleerd. De huidige verwijzing naar de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum vindt Seidell onvoldoende. “Vooral kinderen hebben nog niet het vermogen om de langetermijneffecten op hun gezondheid goed te wegen, terwijl ze constant in de verleiding worden gebracht door kindermarketing met kleurrijke logo’s en illustraties.” 

In Nederland geeft de zogeheten Nutri-Score de mate van gezondheid van een productgroep in de supermarkt weer met een A,B,C,D of als het heel ongezond is een E. In 2024 volgt een zwart randje om de letter als het om ultrabewerkt voedsel gaat. In Frankrijk gebeurt dat nu al.