Melkveehouders en verduurzaming, wat is nodig?

Driekwart van de boeren en tuinders wil verduurzamen. Dat blijkt uit een opiniepeiling van Nieuwe Oogst onder 1.400 boeren en tuinders over verduurzaming van de landbouw. Maar zij zien obstakels op weg naar verduurzaming, zoals de onzekerheid op het terugverdienen van investeringen. 

Hindernissen komen ook terug in diepte-interviews met melkveehouders over verduurzaming van hun bedrijf. De interviews en de analyse daarvan gebeurde op verzoek van Duurzame Zuivelketen, een samenwerkingsorganisatie die werkt aan verduurzaming van de zuivelketen. Zij wil weten wat de beste ondersteuning is voor melkveehouders op weg naar een duurzame bedrijfsvoering. Een whitepaper van Wageningen Economic Research gaat in de op de vraag hoe melkveehouders gestimuleerd kunnen worden om te verduurzamen.  

Melkveehouder Stan Bosman is ervan overtuigd dat efficiëntie de weg is naar verduurzaming. “We moeten niet meer kijken naar emissie, maar naar efficiëntie. Dan pak je de emissie wel mee”, stelt hij. Melkveehouders Geert en Dineke Stevens kiezen bewust voor verduurzaming van hun bedrijf. Om die reden nemen zij ook deel aan diverse projecten en onderzoeken. Geert Stevens: “Het boeit me om bezig te zijn met de uitdagingen die over vijf tot tien jaar op de sector afkomen en hoe die te implementeren zijn. En daar hoort ook het verdienmodel bij.”  

Belemmeringen  

Uit het onderzoek voor Duurzame Zuivelketen blijkt dat de meeste geïnterviewde melkveehouders in meer of mindere mate positief staan tegenover verduurzaming. Maar als belemmering noemen zij vaak het ontbreken van een goed verdienmodel. En zien zij niet hoe zij de bedrijfscontinuïteit kunnen waarborgen bij een duurzame bedrijfsvoering. Maar ook allerlei factoren van buitenaf spelen mee, zoals een gebrek aan samenhang en visie bij de overheid en de zuivelondernemingen. Dat leidt tot wisselend beleid dat de geïnterviewden niet helpt. De melkveehouders noemen ook een gebrek aan kennis bij burgers, beleidsmakers en politieke partijen als een obstakel. Daarnaast denken melkveehouders heel verschillend over wat duurzaamheid nu precies is.  

Hoe naar verduurzaming?  

De onderzoekers geven de aanbeveling dat Duurzame Zuivelketen een meer consistente lijn ontwikkelt waar de zuivelketen naartoe gaat. Het is ook belangrijk dat Duurzame Zuivelketen overeenstemming bereikt over het grote doel met de overheid en andere betrokkenen. Hierin is communicatie en kennisoverdracht belangrijk met bewustwording bij melkveehouders en uitleggen van ‘het waarom’ als doel.  

Lokaal sterker worden 

De onderzoekers geven ook de aanbeveling om te investeren in lokale, praktische en oplossingsgerichte samenwerkingen. Melkveehouders hebben meer vertrouwen in dergelijke samenwerkingen dan in het beleid van de nationale overheid. Duurzame Zuivelketen kan op lokaal niveau melkveehouders, burgers, ketenpartijen en overheid uitnodigen om na te denken over welke landbouw de betrokkenen in de toekomst willen in de regio. Dat kan ook bijdragen aan onderling begrip en waardering. Overheden en ketenpartijen kunnen worden aangesproken om beleid te ontwikkelen dat de landbouw van de toekomst mogelijk maakt. 

Wat helpt? 

Op basis van drie daadwerkelijke casussen is beschreven wat ondernemers stimuleert en belemmert om te verduurzamen. Het gaat hier om twee relatief succesvolle initiatieven binnen de landbouw; Vruchtbare Kringloop Oost en stichting Veldleeuwerik (inmiddels opgeheven). Maar ook een casus buiten de landbouw is geanalyseerd, deze vertoont veel overeenkomsten met de transitie in de landbouw. Dit zijn de belangrijkste bevindingen: 

• Zorg voor een bottom-up aanpak waarin betrokkenen als boeren en ketenpartijen actief betrokken zijn.  
• Zorg voor goede monitoring, die prestaties als de effecten van duurzaamheidsmaatregelen in beeld brengt.  
• Bied boeren financiële en juridische ruimte om te experimenteren. 
• Laat boeren van elkaar leren, bijvoorbeeld via studiegroepen en ondernemersnetwerken.   
• Zorg dat boeren worden beloond voor hun inspanningen.

Duurzaamheid volgt op efficiëntie  

Melkveehouder Stan Bosman is op allerlei manieren binnen zijn bedrijf bezig met efficiëntie, waarbij hij ook meteen werkt aan verduurzaming. Zo heeft hij op de voergang een zelfontworpen voerband geplaatst. Bosman: ''Met dit systeem ging de melkproductie met 1.000 kilo per koe per jaar omhoog.'' Maar naast die productieverhoging dient de voerband meer doelen: de koeien hebben meer ruimte en zij worden niet meer gestoord door de mestschuif tijdens het eten. Een rubberen mat op de roosters scheidt de mest en urine, de urine loopt door kleine gaatjes in de mat naar beneden, een mestschuif verzamelt de mest. De volgende plannen zijn er ook al: druppelleidingen boven in de stal die de vloer bevochten, waarmee de mestschuif nog efficiënter zijn werk kan doen. De stap naar minder emissie is dan ook mogelijk. ''Dan kan ik eventueel ook bacteriën toevoegen, die de ammoniak binden als organisch gebonden stikstof. Die kan dan niet meer weg.''