Powerpointpresentatie over essentaktsterfte. Wat is essentaksterfte, wat zijn de symptomen en wat zijn de gevolgen voor de bomen, maar ook voor de burgers en het beheer. Hoe verspreidt de ziekte zich, welke soorten zijn gevoelig en welke beheersmaatregelen zijn nodig.

Vanaf ca. 2010 slaat de essentaksterfte in Nederland op grote schaal toe. Tot dusver vooral in bossen en wat minder in laanbeplantingen. Hoe het zich verder ontwikkelt, is nog onduidelijk, maar het einde lijkt nog niet in zicht. In sommige regio’s is binnen enkele jaren de conditie van bomen zwaar achteruit gegaan of zijn bomen geheel afgestorven. Voor bosbeheerders en boseigenaren een ware ramp. Gedane investeringen ‘verdampen’. Sommigen vrezen zelfs dat de es geheel uit het Nederlandse bosbeeld zal verdwijnen. Echter, met gerichte bosbouwkundige maatregelen, lijken er mogelijkheden de es te behouden. In deze bijdrage van gastauteurs Jitze Kopinga en Sven de Vries wordt aangegeven welke strategieën daarbij denkbaar zijn en wordt aangegeven welke de meest kansrijke lijken te zijn.

Vanaf ca. 2010 slaat de essentaksterfte in Nederland op grote schaal toe. Tot dusver vooral in bossen en wat minder in laanbeplantingen. Hoe het zich verder ontwikkelt, is nog onduidelijk, maar het einde lijkt nog niet in zicht. In sommige regio’s is binnen enkele jaren de conditie van bomen zwaar achteruit gegaan of zijn bomen geheel afgestorven. Voor bosbeheerders en boseigenaren een ware ramp. Gedane investeringen ‘verdampen’. Sommigen vrezen zelfs dat de es geheel uit het Nederlandse bosbeeld zal verdwijnen. Echter, met gerichte bosbouwkundige maatregelen, lijken er mogelijkheden de es te behouden. In deze bijdrage van gastauteurs Jitze Kopinga en Sven de Vries wordt aangegeven welke strategieën daarbij denkbaar zijn en wordt aangegeven welke de meest kansrijke lijken te zijn.

Ditn verhaal gaat over het waarnemen van wat je, lopend in de bossen en onderweg in de auto, aan aantastingen in de essen ziet. Het waarnemen zonder in de valkuil te lopen dat je dàt ziet wat je graag wilt zien. Waarnemingen vanuit Nederland, en enigszins uit België, Duitsland en Engeland. Verder staan enkele wetenswaardigheden uit recente Duitse publicaties centraal

Begin jaren negentig trad er in Polen en Litouwen opvallend veel taksterfte op bij essen. De ziekte, genaamd essentaksterfte, bleek te worden veroorzaakt door een schimmel. Essentaksterfte heeft zich ontwikkeld tot een epidemie en infecteert sinds 2010 ook essen in Nederland. Omdat deze epidemie zich inmiddels al heeft verspreid over 23 landen in Europa, trekt het de aandacht van de wetenschap en wordt er in toenemende mate onderzoek naar gedaan. Het literatuuronderzoek dat is uitgevoerd, beschrijft de stand van zaken rondom deze ziekte. De belangrijkste ontwikkelingen samengevat.

Essenzaadbronnen op de Rassenlijst Bomen hebben een hoge genetische diversiteit. Dat is een belangrijk kwaliteitsaspect van teeltmateriaal en speelt een cruciale rol in het aanpassingsvermogen van soorten aan een veranderend klimaat en nieuwe ziekten en plagen. De huidige generatie essenbossen heeft te kampen met de veelal desastreuze gevolgen van essentaksterfte. Uit onderzoek blijkt dat resistentie tegen deze ziekte genetisch bepaald is, en dat een klein deel van de essen goed bestand is tegen de ziekte. Deze genetische basis biedt hoop om eennieuwe generatie essen te selecteren die bestand is tegen de ziekte, met behoud van de genetische diversiteit.

Essenzaadbronnen op de Rassenlijst Bomen hebben een hoge genetische diversiteit. Dat is een belangrijk kwaliteitsaspect van teeltmateriaal en speelt een cruciale rol in het aanpassingsvermogen van soorten aan een veranderend klimaat en nieuwe ziekten en plagen. De huidige generatie essenbossen heeft te kampen met de veelal desastreuze gevolgen van essentaksterfte. Uit onderzoek blijkt dat resistentie tegen deze ziekte genetisch bepaald is, en dat een klein deel van de essen goed bestand is tegen de ziekte. Deze genetische basis biedt hoop om een nieuwe generatie essen te selecteren die bestand is tegen de ziekte, met behoud van de genetische diversiteit.

Essentaksterfte is een relatief nieuwe ziekte in Nederland. In 2010 kwamen de eerste meldingen binnen uit het noordoosten van Nederland, maar ondertussen is de ziekte in alle provincies aanwezig. Wat is de oorzaak en wat is er tegen te doen?

Stand van zaken van een onderzoek naar essentaksterfte dat in 2012 gestart is door Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Wageningen UR.

In Nederland lijkt de ziekte nog in opkomst, maar in andere landen, zoals Polen, Zweden, Denemarken en de Baltische landen is de essentaksterfte al volop gevestigd en zorgt daar voor grootschalige sterfte in de essenopstanden. In Zweden is de es reeds aangemerkt als rode lijstsoort. Alles lijkt erop dat de ziekte ook in Nederland hard zal toeslaan. In 2012 is dan ook onderzoek gestart naar de mogelijkheden om de ziekte te beheersen. Een aantal landen zoals die rond de Oostzee heeft zich geworpen op bosverjongingsstrategieën. Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) heeft tot voor kort onderzoek gedaan naar de essentaksterfte. De eerste inspectierondes langs proefbeplantingen met gewone es (Fraxinus excelsior) die in de twintigste eeuw zijn aangelegd, stemmen volgens het CGN hoopvol.

In Nederland lijkt de ziekte nog in opkomst, maar in andere landen, zoals Polen, Zweden, Denemarken en de Baltische landen is de essentaksterfte al volop gevestigd en zorgt daar voor grootschalige sterfte in de essenopstanden. In Zweden is de es reeds aangemerkt als rode lijstsoort. Alles lijkt erop dat de ziekte ook in Nederland hard zal toeslaan. In 2012 is dan ook onderzoek gestart naar de mogelijkheden om de ziekte te beheersen. Een aantal landen zoals die rond de Oostzee heeft zich geworpen op bosverjongingsstrategieën. Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) heeft tot voor kort onderzoek gedaan naar de essentaksterfte. De eerste inspectierondes langs proefbeplantingen met gewone es (Fraxinus excelsior) die in de twintigste eeuw zijn aangelegd, stemmen volgens het CGN hoopvol.

Regelmatig duiken er nieuwe plantenziekten op in ons land. Vaak gaat het om ziekteverwekkers die in andere landen al langer aanwezig zijn en nu door internationaal handelsverkeer de wereld overgaan en een plekje in Nederland veroveren. Dit soort agressieve nieuwkomers noem je invasieve exoten. Maar soms gaat het om nieuw ontstane plantenziekten. De essentaksterfte is misschien een combinatie van beide, want door paddenstoelenseks kunnen er veel meer varianten van de essentakziekte ontstaan dan wanneer er slechts klonen “geboren” worden. Het essenvlieskelkje is een voorbeeld hiervan.

Regelmatig duiken er nieuwe plantenziekten op in ons land. Vaak gaat het om ziekteverwekkers die in andere landen al langer aanwezig zijn en nu door internationaal handelsverkeer de wereld overgaan en een plekje in Nederland veroveren. Dit soort agressieve nieuwkomers noem je invasieve exoten. Maar soms gaat het om nieuw ontstane plantenziekten. De essentaksterfte is misschien een combinatie van beide, want door paddenstoelenseks kunnen er veel meer varianten van de essentakziekte ontstaan dan wanneer er slechts klonen “geboren” worden. Het essenvlieskelkje is een voorbeeld hiervan.

De afdeling Ziekten en Plagen van BTL Bomendienst is momenteel bezig aan onderzoek naar de essentaksterfte (ETS). Hierbij wordt gebruik gemaakt van wetenschappelijke inzichten. Deze inzichten wil BTL Bomendienst implementeren in de praktijk. Dit doet zij door samen te werken met gemeenten om samen tot beheeroplossingen te komen. Ron Schraven vertelt over de inzichten die tot nu toe zijn vergaard.

De afdeling Ziekten en Plagen van BTL Bomendienst is momenteel bezig aan onderzoek naar de essentaksterfte (ETS). Hierbij wordt gebruik gemaakt van wetenschappelijke inzichten. Deze inzichten wil BTL Bomendienst implementeren in de praktijk. Dit doet zij door samen te werken met gemeenten om samen tot beheeroplossingen te komen. Ron Schraven vertelt over de inzichten die tot nu toe zijn vergaard.

Tot nu toe wisten boombeheerders niet goed hoe zij met essentaksterfte om moesten gaan: er bestaan geen eenduidige beheerrichtlijnen en resistente soorten zijn nog niet bekend. Het enige wat zij tot nu toe hebben gedaan, is kappen wanneer de veiligheid in gevaar komt. Het Bosschap pakt de handschoen op voor het samenstellen van beheerrichtlijnen: onder haar vlag is een groot aantal beheerders en organisaties samengekomen om een praktijkadvies uit te zetten voor het omgaan met de essentaksterfte. Op 25 november jl plaatste zij dit beheeradvies op haar website.