De Lerende Evaluatie van het Natuurpact 2023 besteedde onder andere aandacht aan het versterken van natuur en landbouw in gebiedsprocessen. In dit achtergrondrapport hierbij wordt beoogd duidelijkheid te verkrijgen over de interventielogica’s die Rijk en provincies hanteren, met name in de uitvoering op gebiedsniveau. Er is onderzocht hoe deze interventielogica’s gekoppeld zijn aan wat men wil realiseren en of de interventies hierbij passen. Er is hiervoor gebruikgemaakt van een analytisch kader en drie casestudies. Er wordt geconcludeerd dat de interventielogica rondom natuur en landbouw tamelijk consistent is, maar dat betwijfeld wordt of deze tot veel resultaten voor natuur en economie zal leiden (in het licht van de afspraken in het Natuurpact en het Programma Natuur). Dit komt vooral doordat de ondersteuning van boerenbedrijven bij het realiseren van maatregelen op hun bedrijf veelal niet toereikend is en er meer aandacht nodig is voor algemene biodiversiteit in het landelijk gebied.

Deze brochure is een resultaat van het project ‘Agroforestry voor klimaatpositieve zuivel en biodiversiteit’. In dit project maakten we met tien (melk)veehouders uit Noord Nederland, de Friese Milieufederatie, en onderzoekers van Wageningen Livestock Research en Louis Bolk Instituut, drie verschillende ontwerpen van agroforestry in combinatie met melkveehouderij. In een reeks van vier workshops definieerden we de kansen en mogelijke tegenstellingen van bomen en struiken op een melkveebedrijf, en schetsten we hoe bomen en struiken op een melkveebedrijf kunnen worden ingepast. Het doel van deze brochure is om melkveehouders te inspireren en informeren over de mogelijkheden van agroforestry in combinatie met melkveehouderij.

Tijdens de veldbijeenkomst Kruidenrijke akkerranden op 11 juli 2024 gaf Raymond Klaassen (Grauwe Kiekendief Kenniscentrum Akkervogels) een presentatie over kruidenrijke akkerranden en hun rol in het verhogen van de functionele agro-biodiversiteit.

The Learning Evaluation of the Nature Pact 2023, among other things, paid attention to strengthening nature and agriculture in area processes. This background report aims to provide clarity about the intervention logics used by the national government and provinces, especially in implementation at area level. It has been investigated how these intervention logics are linked to what is intended to be achieved and whether the interventions are appropriate. An analytical framework and three case studies were used for this. It is concluded that the intervention logic surrounding nature and agriculture is fairly consistent, but that it is doubtful that it will lead to many results for nature and the economy (in light of the agreements in the Nature Pact and the Nature Program). This is mainly because the support for farms in implementing measures on their farms is often insufficient and more attention is needed for general biodiversity in rural areas.

Tijdens de veldbijeenkomst Kruidenrijke akkerranden op 11 juli 2024 gaf Raymond Klaassen (Grauwe Kiekendief Kenniscentrum Akkervogels) een presentatie over kruidenrijke akkerranden en hun rol in het verhogen van de functionele agro-biodiversiteit.

Tijdens de veldbijeenkomst Kruidenrijke akkerranden op 11 juli 2024 gaf Raymond Klaassen (Grauwe Kiekendief Kenniscentrum Akkervogels) een presentatie over kruidenrijke akkerranden en hun rol in het verhogen van de functionele agro-biodiversiteit.

In 2030 zijn de Nederlandse agrarische ondernemers wereldwijd toonaangevend op het gebied van duurzame productie met weerbare planten en teeltsystemen. Ziekten en plagen krijgen op deze manier minder kans. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kan dan zoveel mogelijk worden voorkomen. Is er nog gebruik van gewasbeschermingsmiddelen nodig? Dan is dit nagenoeg emissievrij. En worden er bijna geen residuen achtergelaten in het milieu. Deze ontwikkeling naar weerbare planten en teeltsystemen is belangrijk en noodzakelijk. We lopen tegen de grenzen aan en een duurzame en gezonde bedrijfsvoering vormt het bestaansrecht voor agrarische ondernemers. Door deze ontwikkelingen te stimuleren, kan deze innovatieve sector zich ook op dit vlak doorontwikkelen tot wereldwijd toonaangevend. Alle betrokken partijen en de overheid zetten zich hier gezamenlijk voor in via het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie Gewasbescherming 2030. Het doel van het programma is dat zowel agrarische ondernemers als de keten als geheel deze stap de komende jaren ook daadwerkelijk kunnen zetten.

Tijdens de veldbijeenkomst Kruidenrijke akkerranden op 11 juli 2024 gaf Raymond Klaassen (Grauwe Kiekendief Kenniscentrum Akkervogels) een presentatie over kruidenrijke akkerranden en hun rol in het verhogen van de functionele agro-biodiversiteit.

Tijdens de veldbijeenkomst Kruidenrijke akkerranden op 11 juli 2024 gaf Raymond Klaassen (Grauwe Kiekendief Kenniscentrum Akkervogels) een presentatie over kruidenrijke akkerranden en hun rol in het verhogen van de functionele agro-biodiversiteit.

ERF BV en Hemus experimenteren al sinds 2016 met hoe je landbouw en natuur meer kunt integreren. Ze willen als biologische telers een weerbaarder teeltsysteem én meer biodiversiteit. Ze onderzoeken daarom sinds 2017 hoe ze strokenteelt (en sinds 2022 ook agroforestry) kunnen toepassen. Hoe creëer je meer (bio)diversiteit en houd je het tegelijkertijd rendabel en uitvoerbaar? Dit onderzoeken ze samen met de WUR en het Praktijknetwerk Strokenteelt. In deze reader delen ze graag de opgedane praktijkkennis.

Deze handreiking maakt onderdeel uit van een set van 8 handreikingen Mooi Nederland, bedoeld om concrete handelingsperspectieven aan te reiken voor het werken aan ruimtelijke opgaven op concrete plekken, van binnenstad tot buitengebied. Een handelingsperspectief voor gebieden die aan de slag gaan met de doelstelling van 10% groenblauwe dooradering van het landelijk gebied. Dat is waar deze handreiking over gaat. Naast een algemene inleiding en de nadruk op de mogelijke meerwaarde geeft het richting aan hoe je komt tot een geslaagd plan voor groenblauwe dooradering.

De biodiversiteit is al enkele jaren drastisch aan het dalen. Om dit tegen te gaan, dienen we samen de handen uit de mouwen te steken. Via het Interreg-project “FABulous Farmers” worden land- en tuinbouwers aangemoedigd om meer gebruik te maken van Functionele AgroBiodiversiteit (FAB) (= alle organismen die diensten aanbieden die een positieve invloed hebben op de landbouwproductie). Aan de hand van verschillende FAB-maatregelen kan de landbouwer minder afhankelijk worden van externe input. Het stimuleren van de biodiversiteit door middel van bloemenranden kan ervoor zorgen dat de bestuiving, plaag- en ziektebeheersing en bodem- en waterkwaliteit van het perceel verbeterd worden. Het gebruik van bloemenranden brengt ons een stap dichter naar een robuuster landbouw-ecosysteem met een fleurig uitzicht.

Pilootproject Boerennatuur Vlaanderen, Werkers in Aanneming en Vlaamse Landmaatschappij. Voor beheerovereenkomsten die gemaaid moeten worden is het sinds 2023 verplicht om te maaien met afvoer. Door het maaisel van percelen af te voeren, worden nutriënten weggehaald waardoor de bodem verschraalt. Het effect hiervan is tweeledig: (1) meer gras- en kruidensoorten krijgen de kans om te groeien omdat ze niet meer weggeconcurreerd worden door soorten die snel groeien met veel voedingsstoffen en (2) de grotere rijkdom aan plantensoorten trekt ook een grotere rijkdom aan diersoorten aan. Voor de beheerovereenkomsten botanisch grasland was maaien met afvoer al langer verplicht. De ontwikkeling van botanisch grasland verloopt in verschillende fasen waarbij fase 0 een raaigrasland en fase 5 een schraalland is. Hoe hoger de fase, hoe voedselarmer, maar ook hoe soortenrijker het grasland wordt. De resultaten van het pilootproject, de onderzochte valorisatietoepassingen en enkele beleidsaanbevelingen worden in dit eindrapport beschreven.

Boeren produceren niet alleen voedsel, ze geven daarbij ook het landschap (mede) vorm. Aangezien de helft van ons land in gebruik is voor landbouw, drukken boeren een groot stempel op het ‘aanzien van Nederland’. Boeren hebben van oudsher het landschap gevormd door het in cultuur te brengen. Hoe het eruit ziet, is mede afhankelijk van de bodem en hydrologische omstandigheden. Het moedermateriaal van de bodem en de waterbeschikbaarheid bepalen sterk welke bomen, struiken en planten er groeien en welke vormen van landbouw zich daar ontwikkelen: fruitteelt, akkerbouw, (melk)veehouderij of juist mengvormen.

Begrippenlijst bij het boek 'Natuurinclusieve landbouw in de praktijk'.

Gewassen telen op akkers en vee houden op graslanden betekent als vanzelf dat ‘natuur’ en ‘cultuur’ elkaar tegenkomen. Dit boek beschrijft maatregelen voor een vorm van landbouw die zo veel mogelijk mét de natuur samenwerkt en die natuur niet opzijschuift of beschadigt.

In Nederland is sprake van een urgente, meervoudige opgave. Klimaatverandering dwingt tot adaptatie, mitigatie en een energietransitie, en ook de problematische relatie tussen landbouw en natuur vraagt om afgewogen keuzes in de aard en intensiteit van het ruimtegebruik. De schaalvergroting en intensivering van de landbouw hebben negatieve gevolgen gehad voor de kwaliteit van water, bodem en lucht, en daarmee voor de natuur en het landschap in Nederland. En ondanks een complex van nationale en internationale regels en afspraken op het gebied van klimaat, milieu en natuur, stagneert de beoogde verbetering van de milieukwaliteit en biodiversiteit (PBL 2020, 2021, 2023a). De stikstof- en fosfaatbelasting is in veel natuurgebieden en watersystemen te hoog voor een duurzaam ecologisch herstel, en de agrobiodiversiteit en bodemkwaliteit, die de landbouwproductie zou kunnen ondersteunen, neemt sterk af (Ecologische Autoriteit 2024; PBL 2020, 2023a; PBL, WUR & RIVM 2024; Sanders et al. 2020; Vink et al. 2020). De natuur in Nederland staat er slecht voor. De achteruitgang van de biodiversiteit leidt ook tot een aantasting van ecosysteemdiensten. Ecosysteemdiensten zijn bijdragen van de natuur aan de samenleving, zoals het leveren van voedsel, de bestuiving van voedselgewassen door insecten, het reguleren van het klimaat, de zuivering van water en lucht of het bieden van fysieke en mentale gezondheidsvoordelen door contact met de natuur.

Een stapeling van maatschappelijke opgaven in het landelijk gebied vraagt om een economisch en ecologisch robuust landbouwsysteem waarbij de levering van ecosysteemdiensten in balans is. Naast voedselproductie is behoud van biodiversiteit één van de ecosysteemdiensten die de landbouw levert en waar deze tegelijk in zekere mate van afhankelijk is. Wat zijn de verwachte effecten van agroforestry op de biodiversiteit? Hoe is hierop in te spelen in de ontwerpen voor en het beheer van verschillende agroforestry-systemen? Een beter inzicht kan eveneens bijdragen aan financiële vergoedingen voor de inzet van agrarisch ondernemers.

Er is een transitie in de landbouw nodig. In Nederland zijn boeren hier al mee aan de slag. De maatregelen die hiervoor nodig zijn, verschillen per sector, per gebied en per boer. In het NSP verbinden we de grote internationaal bindende afspraken voor onze leefomgeving, zoals het versterken van biodiversiteit en klimaat, aan de gebieden en de boeren die samen kunnen bijdragen aan de oplossingen.