Nationaal Park De Maasduinen van bedreiging naar kans

Langs de Maas, vanaf Heijen tot aan Arcen in Noord-Limburg ligt de ruim 4.500 hectare van Nationaal Park De Maasduinen. Het park kent een rivierlandschap met aan de ene kant de Maas en op de oever rivierduinen. Sommige duinen zijn wel tot een meter of 20 hoog. Achter de rivierduinen ligt een vlak en groot uitgestrekt landbouwgebied dat doorloopt tot aan de andere kant de Duitse grens. Het is het enige park in Nederland waar rivierduinen op zo’n grote schaal aanwezig zijn, en waar landbouwpercelen zo vervlochten zijn met de natuur. Dat maakt het gebied uniek en kwetsbaar. De gemeente Bergen heeft vijf jaar geleden besloten dat duurzaamheid een belangrijk thema is en dat wordt nu gerealiseerd in het landschap.   

In de zomerreeks van 2024 spreekt Groen Kennisnet verschillende betrokkenen en vraagt ze naar hun kijk op de transitie naar een duurzaam landschap. 

Melkveehouder Rik Zeegers heeft het bedrijf vier jaar geleden overgenomen van zijn ouders. Ongeveer 75 jaar geleden begonnen zijn vaders ooms aan de melkveehouderij zoals hij er nu is. "Dan ga je zelf nadenken hoe ga ik het nu doen? Ik kwam er al snel achter dat de locatie en het bedrijf een verbindende factor is die kansen biedt.'' Zeegers geeft aan dat mensen vaak zeggen ‘wat woon je mooi!’. “Dat klopt, we wonen op een heel mooi stukje, heel afwisselend. De samenleving is ook erg hecht, daardoor ook de samenwerking. Mijn vaders ooms hebben ooit in een interview gezegd: 'We werken met de natuur'. En dat is nog altijd relevant. Boeren in harmonie met de omgeving, het Nationaal Park en toerisme, is de uitdaging om naar iets goeds te brengen.'' 

Van bedreiging naar kansen 

Voorheen zag Zeegers het Nationaal Park als een bedreiging. Hij wist niet goed hoe zijn bedrijf naast het Nationaal Park kon bestaan, maar hij heeft het om weten te draaien naar een kans. ''We zijn een samenwerking begonnen, in eerste instantie met Limburgs Landschap en de laatste jaren ook met Gemeente Bergen. In deze samenwerking is het belangrijk dat je elkaar goed begrijpt, dus dat je in kaart brengt wat je van elkaar wilt en wat de mogelijkheden zijn in dit gebied. Met Limburgs Landschap zijn we vijf jaar geleden gestart met een proef. Zij willen investeren in de bodem en hebben een aantal gronden in bezit dus kwam de vraag of wij natuurinclusief wilden gaan werken. Mijn vader stond daar niet direct achter. Hij zei: 'Er groeit minder en het brengt niks'. Dat klopt, maar Limburgs Landschap gaf aan dat het ook een investering is in onze grond. We hebben toen besloten open kaart te spelen en bekijken samen het verschil tussen de opbrengst van reguliere teelt en natuurinclusieve teelt. Een voorbeeld hiervan is dat ik grond die tegen het Nationaal Park aanligt, ga inrichten naar een bepaalde vorm van natuurinclusieve landbouw en de gemeente de verliezen compenseert. Dit kan in pachtgrond of in financiële zin, beide opties worden overwogen.”  

Robuuster bedrijf 

Zeegers wil van zijn intensieve bedrijf een bedrijf maken dat meer in balans is. Hij wil er bijvoorbeeld voor zorgen dat de mest- en voerkringloop op zijn bedrijf in balans is. ''Ik wil een robuuster bedrijf. Er zijn grote slagen gemaakt door te intensiveren, want het was makkelijker om meer geld te verdienen met meer koeien. Nu proberen we dat meer in balans te brengen. Een kwart van de percelen is natuurinclusief de rest is nog productiegras.'' Zeegers geeft aan dat dit al een grote sprong is in de goede richting, maar dat er wel ondersteuning bij nodig is. ''Ik wil vooruit en een toekomstscenario is dan wel belangrijk. Ik wil geen kortetermijnpolitiek wat we de afgelopen tien jaar hebben gehad. Daar komen we niet mee vooruit. We kunnen in dit gebied daarbij meer vooroplopen en laten zien hoe het kan.'' 

Kruidenrijk grasland 

Zeegers laat een perceel zien met kruidenrijk grasland dat hij gebruikt om te maaien en vertelt dat na een jaar of drie de kruiden minder talrijk zijn geworden. Het perceel heeft veel last gehad van weersinvloeden en heeft ook onder water gestaan. ''De intensieve graspercelen had ik in 2022 al drie keer beregend, maar het kruidenrijke perceel niet. En toch bleef het mooi groen. Het is een hele mooie natuurlijke samenwerking tussen de kruiden.'' Zeegers vertelt dat het voeren van het kruidenrijke grasland nog wel een uitdaging is. ''Ik had het eerst een beetje voorzichtig gevoerd bij het jongvee. Alleen toen ik het verse gras aan het melkvee gaf, ging dat helemaal niet. Ze vonden het niet lekker. Ik begreep achteraf dat klaver in het najaar bitter wordt en dat ze dat daarom niet lekker vinden. Ik noem natuurinclusief boeren ‘fietsen zonder zijwieltjes’. Je moet de goeie vaart erin vinden en dat moet je leren.'' 

Diversiteit 

Rondom De Maasduinen zijn veel verschillende landbouwsectoren te vinden. ''Het maakt het dynamisch en ik zie dat juist als iets positiefs voor de toekomst. We kunnen daardoor gaan samenwerken.'' Wel geeft Zeegers aan dat het belangrijk is om de goeie dingen te doen op de juiste plek. ''Langs de randen van het Nationaal Park kan je beter de dingen doen om de natuur te stimuleren. Dat past vaak goed bij de veehouderij.'' Hij geeft aan dat de keuzes van beheer soms niet afgestemd zijn met het type bodem. ''De stroken langs de Maas met rivierklei is natuur geworden, terwijl de zandgronden landbouw zijn. Als je met een blanco blad zou beginnen zou je het misschien omdraaien en anders doen dan hoe het nu gegroeid is. Op de natuurgronden telen we nu natuurinclusief. Ik zie daardoor ook wel dat natuurpartijen meebewegen om de transitie te stimuleren". Zeegers kan hierdoor in de toekomst extensiever of biologisch gaan boeren. 

Van elkaar leren 

De deelnemers aan de proef rondom De Maasduinen leren veel van elkaar, ook over natuurinclusieve landbouw. De keuze welke soorten hagen en andere planten er in het perceel kwamen, heeft Zeegers neergelegd bij de beheerder van De Maasduinen. ''Wij proberen het gebied het beste in te richten vanuit de boer, de praktische invulling. De wethouder Antoon Splinter en beheerder Ido Borkent kunnen het inrichten vanuit hun wens.'' De gemeente stimuleert de veehouder om met een kleine inspanning een stukje grond op te offeren voor groenblauwe dooradering, in bijvoorbeeld de vorm van boomsingels, sloten en houtwallen.'' 

Uitdaging in het gebied 

''Mijn uitdaging is om uit te zoeken op wat voor manier de boer een plek heeft in dit gebied. Ik wil graag een tussenvorm vinden tussen natuur en landbouw. Dus hoe kun je een economisch verdienmodel creëren en rekening houden met de natuur? Moet de boerderij op een andere plek, met een andere koe? De uitkomst kan ook zijn dat ik ermee stop, want ik wil wel plezier hebben, een gelukkige boer zijn. Vrijheid is daarin belangrijk. Ik wil niet in een keurslijf ondernemen. De mogelijkheden in het gebied die er nu zijn, zie ik als een kans en die probeer ik te pakken.''