Voorkomen van voedselverspilling is win-winsituatie

Neem de aardappel. Al bij de teelt gaat voedsel verloren. Zo krijgen akkerbouwers vaak te veel pootgoed geleverd in aanloop naar het groeiseizoen. Vervolgens blijven te kleine knollen op het land achter, omdat daar geen afzet voor is geregeld. Ook als de kwaliteit van de oogst niet aan de hoge eisen van de afnemers voldoet, haalt de aardappel de consument niet.

Maar ook in de verwerking gaat voedsel wat voor mensen is bestemd uiteindelijk als veevoer de markt op. Dat komt door onjuist afgestelde machines of strenge hygiëneregels. Of de productie raakt uit het zicht in een magazijn of de houdbaarheidsdatum verstrijkt door een mismatch van vraag en aanbod. In het inmiddels afgeronde CoE Groen-project Voorkomen van voedselverspilling is eveneens voor tomaten, zuivel en pluimveevlees in beeld gebracht hoe groot de verkwisting is, waar het tot stand komt en bovenal hoe het te voorkomen is.

Hotspots van verspilling

“De eerste stap die we hebben gezet is gebaseerd op meten is weten. We hebben een monitoringstool ontwikkeld die voor bedrijven inzichtelijk maakt hoe groot de verspilling is”, zegt projectleider Ayella Spaapen. “Vervolgens hebben we de hotspots van de verspilling in de keten aan het licht gebracht, zoals bij de aardappel van boer tot bord is gebeurd. De laatste stap is dat we ook hebben gekeken welke interventies in de voedselketen mogelijk zijn.”

“We merken dat er nu steeds meer initiatieven zijn rond de ontwikkeling van tools voor monitoring van voedselverspilling, zowel bij bedrijven, maar ook bij de boer”, weet Rob Bakker, lector Voedselproductie in een Circulaire Economie, verbonden aan HAS green academy. “We sluiten aan bij internationale ontwikkelingen en gaan onze eigen onderzoeksresultaten ook presenteren op een internationaal congres in dit najaar. De monitoringstool die we hebben ontwikkeld kunnen onderzoekers en bedrijven al downloaden en inzetten.”

Verkwisting halveren

De Stichting Samen Tegen Voedselverspilling brengt de problematiek van verkwisting inzichtelijk in beeld. In Nederland wordt jaarlijks ongeveer 2 miljard kilo voedsel verspild. Dat is een file van Utrecht naar Barcelona met vrachtwagens gevuld met voedsel. Dat gebeurt in de hele keten: bij de oogst, de opslag en het transport, bij de detailhandel en de horeca, en bij de consument, zo blijkt uit de Monitor Voedselverspilling die Wageningen University & Research heeft uitgedokterd.

Nederland heeft zich samen met andere EU-lidstaten gecommitteerd aan de VN-doelen. Daarin is opgenomen dat de verspilling bij de consument en de retail in 2030 moet zijn gehalveerd ten opzichte van 2015. Nederland doet daar nog een schepje bovenop en beoordeelt de hele voedselketen. In ons land komt dat neer op een miljard kilo minder voedselverspilling per jaar; omgerekend kunnen daar zo’n 2,7 miljoen mensen een jaar lang van eten.

Onderwijs en bedrijfsleven

De drie groene hogescholen Inholland, HAS green academy en Aeres Hogeschool hebben samen met andere onderwijsinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties de handschoen opgepakt om concreet invulling te geven aan het voorkomen van voedselverspilling. “We hebben naar de productieketen gekeken en voedsel dat uiteindelijk niet voor humane consumptie beschikbaar is als verspilling benoemd”, zegt Spaapen. “Helaas wilden de grote supermarktketens niet meewerken, dus dat deel van de keten hebben we niet in beeld kunnen krijgen.”

“Het is sowieso lastig om in beeld te krijgen wat binnen bedrijven gebeurt”, vult de docent-onderzoeker van Aeres aan. “Onze monitoringstool helpt om de verspilling met grafieken en al in beeld te krijgen. Daar horen ook gegevens bij als de extra CO₂-uitstoot en het verlies aan harde euro’s als gevolg van voedselverspilling. Helaas merken we dat de aandacht voor het onderwerp in het bedrijfsleven ook snel weer kan verslappen, dus praktijkgericht onderzoek blijft noodzakelijk.”

Ladder van Moerman

Een van de positieve uitzonderingen is een bedrijf als Lamb Weston/Meijer. De aardappelverwerker bepaalde in 2013 al op eigen initiatief de watervoetafdruk van friet en de verspilling van aardappel ‘van veld tot vork’. Uitgangspunt bij de berekeningen is de zogenoemde ladder van Moerman. Die gaat uit van de meest wenselijke benutting van voedsel, zoals het voorkomen van verspilling en voedsel dat alsnog via een omweg de consument bereikt tot de minst wenselijke scenario’s als composteren, verbranden en voedsel storten als afval.

“Het bedrijf brengt veel innovatieve producten op de markt en test die uitgebreid, voordat ze in de winkel belanden”, weet Spaapen. “Dat doen ze nu met een kleine lijn en voor de testproducten proberen ze afnemers te vinden. Medewerkers krijgen informatie over het voorkomen van voedselverspilling en dat werkt positief door.”

Pakket aan materialen

Binnen het CoE Groen-project, wat mogelijk is gemaakt met financiering vanuit het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselveiligheid en Natuur, is fundamentele kennis over het voorkomen van verspilling vertaald naar de praktijk. Er is ook een handreiking opgesteld om docenten in het hbo en mbo te faciliteren en inspireren om het thema onder de aandacht te brengen. Lector Bakker: “We hebben een heel pakket aan materialen ontwikkeld die geschikt is voor het onderwijs. Dit is belangrijk, omdat het thema voedselverspilling in hbo en mbo onderwijs nog niet erg hoog op de agenda staat.”

Bij MBO Lentiz zijn tweedejaars en derdejaars mbo-studenten van niveau 3 en 4 Voeding & Kwaliteit en Voeding & Technology hiermee aan de slag gegaan. “Dit zijn de studenten die stage gaan lopen en later vaak gaan werken ergens in de voedselketen”, merkt Spaapen op. “We willen ze bewust maken van de problematiek. Greenport West Holland gaat samen met studenten van Inholland kijken hoe reststromen uit de tuinbouw beter benut kunnen worden.”

Afspraken maken

Na twee jaar is het tijd voor een vervolg. Dat moet onder andere vormkrijgen in een project rondom foodwastewijsheid onder jongvolwassenen. “We hopen volgend jaar te kunnen starten als de gevraagde subsidie wordt toegekend”, aldus Antien Zuidberg, lector Design Methoden in Food. “Daarnaast hebben we een klein intern onderzoek gedaan naar oorzaken van voedselverspilling in banqueting. Als HAS green academy starten we in de week van de voedselverspilling een eigen campagne in samenwerking met onze cateraar, om foodwaste bij evenementen en bijeenkomsten te verminderen.”

“Het is voor ons een belangrijke sleutel gebleken om naar gedragsverandering te kijken wat nodig is om tijdens de productie en verwerking zo weinig mogelijk te verspillen”, verwoordt de docent-onderzoeker Spaapen. “Daarnaast draait het toch om samenwerking in de keten. Kunnen er bijvoorbeeld andere afspraken gemaakt worden over levering en verwerking? En het is een cliché, maar het tegengaan van voedselverspilling begint echt bij jezelf.”

In samenwerking met Regieorgaan SIA en het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur