Een eerlijke prijs voor voeding bepalen, hoe doe je dat?

De landbouwsector moet niet alleen voedsel produceren, maar de sector moet tegelijkertijd ook voldoen aan andere maatschappelijke wensen. Zo moet er rekening gehouden worden met dierenwelzijn, het beperken van de ammoniakuitstoot, het behoud van biodiversiteit, de zorg voor een schoon milieu en het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Willen boeren aan die wensen voldoen, dan betekent het dat ze hogere kosten moeten maken.

De klacht van boeren, tuinders en vissers is dat ze die kosten die ze moeten maken uiteindelijk niet betaald krijgen. De marktprijs die ze ontvangen, is geen eerlijke prijs. Een 'White Paper', een publicatie van Wageningen Economic Research, gaat in op de problematiek van de prijsvorming. Wat is een eerlijke prijs? Hoe kun je een eerlijke prijs realiseren? Wat is het effect van het sleutelen aan de prijsvorming?

Prijsvorming

Prijzen komen tot stand in een markt van vraag en aanbod, zo wordt uitgelegd. Die marktprijs zorgt ervoor dat producenten die het meest kosteneffectief een product of dienst leveren, de beste kansen krijgen. In een vrije markt krijgen producenten die tegen te hoge kosten produceren op die manier geen kans. Verliezende producenten kunnen zo een prijs als oneerlijk zien, ze krijgen hun kosten immers niet betaald.

De White Paper gaat uitvoerig in op verschillende redenen waarom een prijs oneerlijk kan zijn. Dat kan zijn als een boer ziet dat er partijen zijn die via economische machtsposities prijsafspraken kunnen beïnvloeden, of die voor hun ongunstige leveringsvoorwaarden of contractspecificaties kunnen afdwingen. Prijzen kunnen ook als oneerlijk worden ervaren wanneer je negatieve effecten van de productie niet in de prijs meerekent. Denk bijvoorbeeld aan milieubelasting van grondwater door nitraatverliezen uit de landbouw. Een echte prijs (true price) is een berekende prijs waarin je alle verborgen maatschappelijke kosten meerekent. Zo ook bijvoorbeeld de kosten van milieuvervuiling.

Eiwittransitie

In de schappen van de supermarkt zijn steeds meer vleesvervangers aanwezig. Toch is vlees vaak goedkoper dan de vegetarische variant. Gelet op de doelstellingen van het kabinet omtrent de eiwittransitie (minder dierlijk, meer plantaardig eiwit) is dit niet ideaal. Er zijn meerdere redenen aan te wijzen voor de hogere prijs van vegetarische producten. Zo kost de de ontwikkeling van vegetarische alternatieven geld, maken supermarkten meer winst op vegetarische alternatieven en vegetarische varianten zijn vaak verbonden aan merken wat meer reclame, en dus geld kost. Volgens Arjen Wals van de Wageningen Universiteit is vlees te goedkoop en zouden we moeten kijken naar de eerlijke prijs voor vlees.

Beleid

De vraag is of je de prijsvorming eerlijker kunt maken. Fairtrade-organisaties zeggen dat te doen door boeren een eerlijke en ethisch goede prijs te betalen voor koffie, thee of cacao. Maar ervaringen met fairtrade laten ook zien hoe lastig het is een eerlijke prijs vast te stellen. De productiekosten verschillen sterk tussen boeren en locaties. Wil je een prijs betalen zodat de minst efficiënte teler nog net kan rondkomen, dan kan het zijn dat de prijs te hoog wordt. Je zult dus naast de ethische invalshoek ook rekening moeten houden met de economische context.

Vooral bij het berekenen van sociale aspecten komt veel bij kijken. Maar ook over hoe zwaar uitputting van de bodem meeweegt ten opzichte van bijvoorbeeld arbeidsomstandigheden. Wageningen UR is een een publiek-private samenwerking (PPS) bezig met het opstellen van een breed gedragen methodiek om producten een echte en eerlijke prijs toe te kennen.

Er is een maatschappelijke wens om via beleid in te grijpen in de prijsvorming zodat voedselproducenten duurzamer voedsel kunnen produceren. Maar beïnvloeding van prijzen is toch lastig. Wil je eerlijker beprijzen met hulp van subsidies, dan moeten er wel voldoende financiële middelen beschikbaar zijn. Het kan ook zijn dat regelgeving tegenwerkt of dat effecten misschien wel tegenvallen.

Meerprijs

Toch zijn er wel mogelijkheden. Zo kun je een meerprijs stellen voor producten die zijn geproduceerd zijn onder een keurmerk, denk aan weidemelk. Of je zou een milieuheffing kunnen instellen om zo een duurzaamheidsfonds te vullen waarmee je kringlooplandbouw kunt stimuleren.

De opstellers van het document concluderen tot slot dat beleid gericht op prijscorrectie een heel goed instrument kan zijn om beloning van boeren voor hun inspanningen te realiseren, of om het consumptiegedrag van consumenten te beïnvloeden. Maar zo'n beleid is vaak niet eenvoudig. Toch kan een correctie van prijzen wel een van de bouwstenen zijn van het grotere verhaal.