Wanneer is het boerenbedrijf toekomstbestendig voor de nieuwe generatie?

Welke vraag is er naar agrarische producten of diensten in jouw omgeving? En is dat iets waar jij op in kunt spelen? Wie is jouw klant nu? En welke potentiële klanten lopen er rond? Wat past bij jou? Het zijn allemaal vragen die aan bod komen in het werkboek ‘Op zoek naar perspectief voor jouw bedrijf’. Vervolgens komen meerdere scenario’s voor een toekomstbestendige bedrijfsvoering langs, zoals inzetten op lage kosten of kiezen voor meerdere inkomstenbronnen. Of samenwerken met een groep consumenten, of op de boerderij producten gaan verkopen. 

Uitgangspunt in het werkboek is een ‘sterkte-zwakteanalyse van jou als ondernemer en het bedrijf’. ‘Dat kun je eventueel alleen doen, maar je krijgt meer informatie als je dit met een familielid of een personeelslid doet, of met een onafhankelijk adviseur die hier expertise in heeft’, zo staat in de publicatie. ‘Het helpt als iemand met een frisse blik met je meekijkt naar jou en je bedrijf. Denk groot! Hoe ziet jouw ideale bedrijf, jouw ideale toekomst eruit? In latere stappen ga je rekenen en kun je altijd bescheidener doelen kiezen om na te streven.’

Businesscase voor het bedrijf

De informatie in het werkboek is grotendeels afkomstig van de eerder georganiseerde ‘Masterclass Produceren in de Korte Keten’. Ook de inzichten uit de daaropvolgende verdiepingsbijeenkomsten komen aan bod. Bij deze masterclasses zijn boeren en tuinders aan de slag gegaan met een businesscase voor hun eigen bedrijf. In veel gevallen ging het om verbredingstakken, zoals het zelf gaan zuivelen van melk en de start van boerderijverkoop.

Dit initiatief maakt onderdeel uit van de Regio Deal Foodvalley, waarbij rijk en regio samenwerken rondom het verduurzamen van de landbouw en een focus op gezonde voeding en gezondheid. Foodvalley ligt in onder andere de gemeentes Barneveld, Ede en Wageningen. Boeren en tuinders kunnen innovatieve bedrijfsmodellen testen en implementeren op het boerenerf.

Kalfsvlees in de korte keten

De publicatie brengt verschillende praktijkvoorbeelden voor het voetlicht. Zoals de ervaringen van het familiebedrijf G. van Beek, dat al drie generaties actief is in de kalversector. In coronatijd viel een groot deel van de afzet voor kalfsvlees weg, doordat de export naar Italië volledig stil kwam te liggen. Sinds 2020 verkoopt de familie, onder de naam Beeck-Hoeve, kalfsvlees in een korte keten aan mensen uit de omgeving. Ook is er een webshop gekomen voor online verkoop. Het kalfsvlees staat daarnaast vaker op de menukaarten van lokale horecagelegenheden.

Een ander voorbeeld is de stap van de familie Jansen. Zij zijn gestart met een kleine camperplaats op hun bedrijf met melkvee en pluimvee. De boerderij ligt dichtbij de Veluwe en biedt daarom een goede uitvalsbasis voor toeristen. Bovendien kunnen bezoekers op het bedrijf verse eieren kopen. De volgende generatie Jansen staat inmiddels in de startblokken om het bedrijf over te nemen.

Duurzame bedrijfsovername 

Met name voor jonge boeren en tuinders die voor een bedrijfsovername staan, is de expeditiegids bedrijfsopvolging ontwikkeld. Dit is een van de resultaten van zes samenwerkende hogescholen binnen het project Expeditie duurzame bedrijfsovername. In samenwerking met het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt is een pakket aan praktische hulpmiddelen gemaakt om met name de sociaal-emotionele kant van de bedrijfsovername te begeleiden. Aeres Hogeschool Dronten heeft in samenwerking met belangenorganisatie POV een routekaart voor de varkenshouderij ontwikkeld.

Met een duurzame bedrijfsovername bedoelen de betrokken onderzoekers dat de overname zowel een ecologisch en economisch toekomstbestendig bedrijfs- en verdienmodel oplevert, én dat de familieverhoudingen goed zijn en blijven. “Sterker nog dan bij andere familiebedrijven, spelen in de agrarische sector de niet-financiële zaken een rol, zoals rentmeesterschap, continuïteit, de gemeenschap en de familieverhoudingen”, aldus lector Familiebedrijven Judith van Helvert verbonden aan Hogeschool Windesheim. “Daarnaast gaat werken en wonen op een boerderij vaak in elkaar over, wat extra druk kan opleveren en waar je niet zomaar van kan weglopen.”

Open gesprek voeren 

Gerry Kouwenhoven, associate lector bij Hogeschool Inholland, noemt het belangrijk om bij een bedrijfsovername alle gezinsleden nauw te betrekken. “Iedereen kan dan zijn of haar zegje doen; dat geeft vertrouwen. Ook leidt een open gesprek bij niet-overnemende familieleden tot meer begrip. Communicatie – zaken naar elkaar toe uitspreken – is gedurende het hele proces enorm belangrijk om tot een goede afloop te komen”, zegt Kouwenhoven. “Hier kan een bedrijfsadviseur ondersteuning bij bieden.”  

De bedrijfsovername van een land- of tuinbouwbedrijf heeft veel voeten in de aarde, zeker als het gaat om een familiebedrijf met een lange geschiedenis. Voor de fiscale, juridische en economische consequenties van een bedrijfsovername is volgens de onderzoekers voldoende aandacht. Maar de sociale en emotionele aspecten blijven vaak onderbelicht. Met alle mogelijke gevolgen van dien: ouders die het bedrijf niet kunnen loslaten, een moeizame bedrijfsvoering of zelfs verstoorde familieverhoudingen. 

“Elkaar iets gunnen is bij een bedrijfsovername heel belangrijk”, licht Van Helvert toe. “Het gaat vaak niet om een eerlijke verdeling; want dat gaat eenvoudigweg niet. Maar wat voelt rechtvaardig voor alle betrokkenen? De opvolger ‘krijgt’ het bedrijf, maar laadt ook veel verantwoordelijkheid op zijn of haar schouders. En hij of zij is mogelijk de rentmeester van het bedrijf, die het weer succesvol naar de volgende generatie moet brengen.”